This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct
to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc
publishcr to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. Wc also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb
at|http://books.qooqle.com/|
}
'^)\iCknC ^ jar(iLU\ rf(A( l
PATROLOGIJE
CURSUS COMPLETUS,
SliiU filDLIOTHECA UNIVEHSALIS» INTEGRa» UNIFOIIMIS. COMMODA, OECONOMICA.
OINIIM SS.f ATRIM. DOCTORUH SGRIPTORIW ECCLESUSTICORIl.
SITB LATIRORUM, 81TB GRACOIIllM,
Qin AB MfO APOSTOUCO AD TBMPORA CONCILII TRIDENTINI {AN!fO 15iS) PRO lATIIIlS BT CONCiUl FLORBNTINI {ANN, 1459) PRO GRMCIS FLORUBRUNT :
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNUJM QDM EXSTITEKE MONUMENTOiUlM GATIIOLlCiE TRADITIOiNIS PEK QriNDECIM PKIMA
KGCLESIiE SiECULA ET AMPLIUS,
JUXT4 KIMTinNRR 4r.GIIIIATISSIIlAS, INTBII SR CDMQUB IIO!«NI)LLIS COMrillllS ■ANtlSCftlPTIK C01.L4TAS, fBIIQIIAll Bll.lCBII-
TBR CA8TI6ATA ; lilSSBBTATIOIIIVUS, COIIIIRNTARIIS TARIIBQUF. LECTI0N1SUS CONTINENTBR ILLUSTftATA ; OBNIHiiS
Oi>KRl»IIB POST AMPI.I8SIIIAS BRITIONES QUiB TRI8DS NOTIftSIMIR S.BCULlS DE8BNTUR A880LIITA8 nRTECTIS,
AUCTa; INniri8U8 paeticulari^us analvticis, sirgulos sivb tomos, sitb auctorbs alicujus momknti
SUBSBQUKNTISU8, SONATA *, CAPITULIS INTRA IPBUM TKVTUM RITB DISPOSITIS, NBCRON BT TITULI8 SINCU-
LaRUM PAGINARUM NaRGINRM SUPERI08EM DISTINGURNTIBUS SUBJECTAMQUR MATRRIaM SICNIFICAN-
TIBU8, AUORNATA; OPRRIBUS CUM DrBIIB, TUM ap(k:rtphis, ALIQUA TRRO AIXTORITATB IN
ORlilNR AD TRADITIONBM ECCLE8USTICAM POLI.BNTIRUS, AMPLIFICATA ;
Rt (.KNTI8 ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT F.T OPERL*M, ALPnABETICIS, aiRONOI.OCICIS, STATI-
STiCIS. 8\NTHETICIS, ANALTTICI8, ANALO<:iCIS, IN QUODQUE REMCIONIS PrNCTUM DOGMATICtM, MttRAI.E, LITim-
CICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, mSTORICUM, ET CUMCTA ALIA 5INK Ul.LA EXCRPTIONE; SED PRiCSERTIM
DLOBUS INDICIBU8 IMyENSIS ET 6BNBRALIBU8, ALTKRO ««CU.ICET KEKUM, QUO C0N6ULT0, QUIDQUIt
NON SOLUM TALIS TALISVR PATER, TERUM ETIAM UNUSOUISQUF PATRUH, NE UNO QUIDEM OMISSO,
IN QUODLIBRT TRBMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONBPICIATUR; ALTERO SGKIPTUK^
SACRiE , RX QUO LECTOBl COMPBRIRB SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS
OPBRUM 8U0RUM LOCIS SINGULOS KIN6UL0RUH LIBRORUH SCRIPTURJE VBRSUS, A
PRIMO 6ENESE0S USQUB AD NOVISSIMUM APOCALTPSIS, COHMENTATI SINT.
BDITIO AGCURATISSIMA, CATRRISQUR OHNIBUS rACILR ANTEPONENDA, Sl PBRPBNDANTUR CUARaCTERUM NITIDITAS,
GHARTA QUALITAS, INTEGRITaS TRVTUS, PBRPBCTIO GORRRCTIONIS, OPRRUM REGUSORUM TUM VaRIBTA*
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUB IN TOTO PATROLOGIiB DECURSO CONSTANTKR
SIMILIS, PRBTII BXI6UITAS, PRiBSBRTIMQUK ISTA COLLRCTIO UNA, METHODICA BT CHRONOLOGIC* .
SRXCBNTORUH rRAGMBNTORUM OPUSCULORUHQUE HACTENUS NIC ILLIC SPARS08UM,
PBIMUM AUTBM IN HOSTRA BIBLIOTRBCA, Bl OPBRIBUS BT MSS. AD OHNBS
mTES» L0G08, LINGUAS FORMaSQUB PKRTINENTIBUS , COADUNATORUH-
SERIES LATINA PRIOR,
Ifl QUA PRODKUNT PATRES, DOCTORES SGRIPTORKSQUK ECCLESIiE LATlNiK
A TKRTULLIANO AD INNOCKMTIUM 111 :
ACCURANTE J.-P. MIGNE,
BIMkithcM derl nnirtrm» ,
SITB CUR8UUM COMPLCTORUN IN 8INGUL0S SCIBKTIiE BCCLESUSTlCjB RAHOS KDITORB. PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS BCGLBSliB, IN DUAS PARTBS DIVIDITUR. ALIA NEHPB LATINA, ALIA GR#CO-LATINA.
latina, jam pbnitus bxarata, quoad primam seriem tiginti-qcinque rt ducbktis voluminibus mole sia
STAT, HOXVE POST PERACTOS INDICES 8TABIT, AC QOINQUB-VIGINTI- GENTIIM BT HILI.B FRANCIS VRNIT. GR^Ca
DUPLICI KDITIOMB TTPIS HANDATA EST. PRIOR CRJECUM TRXTUM UNA CUM VBRSIONE LATINA LATBRALIS AMPLK-
CTITUR, ET AD NOVEM ET CENTm YOLUHINA PERVENIT, SED SINB INDIGIBVS ; POSTKRIOR AU1KM HaNG VBRSUINKM
TANTIIH BXHIBRT, IDEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUA6INTA VOI.UMINA RKTINRTUR. UTRAQUB VI6ESIMA QUARTA
DIE DECF.MRRIS 18G0 OMNINO APPARUBRAT. UNUMQUODQUB VOLUHEN CKiKCO-LATINUM «kCTO. UNUMQUOIiQUB MKR8
I.ATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMHODO EHITUR : UTROBIQUE VERO. UT PRRTII RUJUS BENRFICIO FRUATUB EH-
PTOR. CdLLKCTIONKM INTECRAM. SIVE GRiECAM KlVE LATINAM. 32<l VOI.QHINIBUS PRO AMPLIORI EDITIONE BT STI
PRO MINORI A8SQUE INDICIRUS CONSTANrEM, COMPARBT NECESSE R8IT: sECUb ENIM CUJUSQUB VOLUMINIS AMPLI-
TUhlNKM NKCNON ET DIFFICULTATKfi VARIA PRETIA iBQUABUNT. ATTANE.N, Sl QUIS BHAT INTECRB ET SEORSIM
COI.I KrTIONEM CRiCCO-LATINAH. VEL K.ll.DIJi KX CRiEGC Li.TiM;B VRBliAU, .f tM QUODQUE VOLUMEN PRO NOTEM TIL
PRO SIS FRANCIS ODTINEBIT. IBTM C.nVSU^r^OH^A S!£JllE^IJ/^PA'(,ROI.G<;iiiC :<0^bUM BSCUSIS AfPLICANTUR.
- • . • p .- - .
PATMLOGIM LAriN^: TOMUS CIV
S. AGOBAKDUS, EGINHAI^DUS XbBAS. Cl!AL'DitS TAURINENSIS,
LUDOVICUS I, COGNOMENTO PIUS.
EXCDDRBATDR KT VENIT APUD J.-P. MlfiNE, EDITOREM,
IN flA DICTA irAMHOISI':, OMM PROPK rOKTAM LUTKTIJi PAKISIOKUM VULGO n^EHFKti
NOMINATAM, SEU VETn^HOMIiOVGE, NUNC VKUO INTB.\ NUKMA PAKISINA.
186^
5k
AVIS IMPORTANT.
Q y D*aprM one dflsloi^ proxitlcniiellcs qul f^gi«sonl le monde, rarrmpnt iet cruvres aQ-de«i8ut de rnrfliniiire «|k ftml
itaient mal corrtg(>es elmal impriniups. Ne pouvant altaqurr le fond des Ouvrages, qui, [lour la plupart. ne sont que les chcrs-d'auivre du Calliolicisme ri^connus pour tels dans lous les lemps et dans tr»us les pays, il rallail hien se rejeler sur la forme dans ce qu'el)e a de plus stTlcux , la correclion ei rimpression ; en eiret ics rhefs-d'cRuvro Didme n*aur:iient qu*iine demi-valeur, si le lexic en «^talt inexact ou illrsible.
II esl Ires-vrai qne, dans le prinripe, im snccc-s inou! daus ies fasies de )a Tvpnjrraphie ayanl fon^i rEdileur de recourir aus mi^caniqurs, afln de man-bor plus r;ipidenienl etdc donner les ouvra|<es h n oindre prix, qualrc volumes du double Cmr$ d^Ecriture mnteelde Th^otogie fiirenl liresa\ec la correciion itisufnsanle dnnn^o dans les impri- meries k presqiie tout ce qui s^edile; il est vrai aussi au*un ceriain nnmbre d*aulres Tolumes, appartenaiit h divorsct l*ublicalions, furcnt imprim^s ou Irop noir ou trop olanc. Mais , depuis ces temps rloiKn^s, les m^raiiiqiies ont cdd^ lc Iravaii aux prosses h bras, el I^impression qui en sort, sons ^tre du luxe, aliendu que le hixe jurerail dans des ouvrages d*une telle naiure, est parfaitement convenable soiis lous les rapporls. Qnant h la correclinn, il est de fait qu'elle n*a jamuis ^l^ port6e si loin dans aiicuns ^diiion anciennc ou contemporaine. Ktcommeni en serait-tl aiilremeDl , apres loutes les peines el toutes les d^penses que noiis aubissons pour arriver h purger nos i'proovrs d« toutes fauiCH? L'babilude, eu typographie, mdme dans les moilleiires maisoDs, esi de ne corriger que dcux epreuves et d*en confcrer uue Iroisi^me avecla seconde, sans avoir prepard on rien le manuscritdc I aulcur.
Daos tes Ateliers Ciitkotiques ia dilTerence ost presque incommensurable. An moyen de currecleurs hlanchis sooi U. liarnais et doni le coup d*opiI typographique est saiis pilic pour les fnutos, on commonce par preparer la copio d*un hout h Tauire sans en excepler un seul mol. On lit ensuite en premi^rc dpreuve avec la cnpie aiiiM prt'par6e. On lit en seconde do la mAme mani^re, mais en coliatioiinant avec la premi^re. On fait la m^mc chose en liercc, cn colla- 44onnant avec la sectmde. On agit de ni^me en quarie, en collalionnanl arec la licrce. On ronouvelle la mdme op^- ration en quinte, eu collalionnant avec la quarte. Ces coHalionnemenls ont pour but de voir si ancune des fauiet signali^es au buroau par MM. los corrcclcurs, sur la marge dest^preuves, n'a 6chapp6 h MM. les corrigeurssur 1e marWc etle m^ial. Apr6s ces cinq leclures cniierss contr6lees Tune par Tautre, e'.. on dohnrs do la pr(;parali( n ri-dossiis menlionn^e.vient une rcvision, ei snuvent il en vicnt deux ou trois; puis l*on cliche. I.e clichago nper6, par cnnseqiient la pnrei^ du lexte se troiivant immohilisee, on fait, avec la copie, uno noiivolle lcclu.e d*un boui de V^ preuve h raulre, on se livre h une nouvelle revision, et le tirage n'arrive qu*aprds ces iunomhrablos precaiilions.
Aussi ya t il k Monlrougedes correcleurs de loules )es nations et en plus grand nnmbre que dans vingt-cinq imprimeric^ dc Paris r^unies 1 Aussj encore, la correction y coOle-l-elle autant que la composition. landis qirailleurt
elle
4ant
telh
compare, en ofTel, n'importe quelles fouilies de lours 6ditions avoc cellcs des ndirrs qui lour corrospondcnt, en gree
comme en latin, on se convaincra que rinvraisemblable esl une realite.
D'ail eiirs, ces savants ^minenls, plus pr6occup6s du sens des toxles qu€ de la pxrtie typographique el n*elant point correctenrs de profession, lisaienl, non ce que portaient les ^preuves, mais ce qui devait s'y trouvor, leiir naule intelligence suppleant aux fautes de redition. De plos les Bencdictins, cnmme los J4s*iiics, np6raient prosque Inujours sur des manuscrils, cause porp^tuelle de la multipliciti^ des fuutos, pendant que les Aielters Catlioliques, riont le propre est surtoul de rossusritor la Trndilion, n*opcrenl lo pliis souveul quo siir di s impriuies.
Le H. P. De Buch, Jesuile r.o|landisie de Bruxelles, noos ecrivait, il y a quolque irmps, n'avnir pn Irouver en dix-huit moisd'^tude, une seule faute dans noire Patrologie Uttmc. M. rH^nziugcr, prolossour de Theologie a rUni- versii^ de Wurzbourg, ol M. Roissmann, Vieaire (;em'r.il de la nn^me ville, nnus mandaient, i la dale dn 19 juillet, n'avoir pu ^galemeni surprendre une senlelaute, soitdansle lalin soii dans Ic grocde noire double Patroloqie. Lnfln, le savant P. Fitra. B:'nediclin de Solesmo, ol M. Bonelly, direcieur dos Anuales (te pltilosophie chr^iicuue, mis ao d6fi de nous c^mvaincre d'une seule erreur lypographique, ont M lorci^s d'avouor quo nous u]avions pas irop pr<isum6 de nolre parfaite correction. Daiis le Clcrgo sc irui.veui de bons lalinistcs el d'* bons he.lenisios. oi, ce qui est pliis rare, des bommes irfes-jiosilifs ot t; ^s-praliqiies, ch bien ! nous lour prometions une prime de "25 ceniimes par ch:rque Taute qo*ils di^couvriroot dans n*iniporie lequel de los volumes, surtnui d.ms los grocs.
Malgro ce qui pr6cHe, l*Ediieur des Coun contplets, sentant do plus en plus nmj>orianco ei m^me |' n6cessil« d'une correciion parfaite pour qu'un ouvrage soii verilablcmeni iilile oi cstimable. se livre depuis plus oun an, el est resolu de se livrer jusqu*i la fin k une operation longue, penible et coi^iouse, savoir, la revision ontiore et universelle de ses innomhrahles clich»*s. Ainsi chacun de ses volumes, au fur el k mestiro qu'il los remoi sous prosse, est corrige mot pour mol d'un boul i l*aulre. Quarante hommes y sont oii y seront occupos pondani 10 ans, el une somme qui ne saurait *tre moindre d'un demi million de francs esl consacree k cei imporiant conlrAle. l)e ceiie roaniire, les Publications des Aleliers Caihotiques, qul deji se dislinguaienl enire toules par la sup6riorii6 de leur correciion, n*aurootde rivales, sous ce rapport, dans aucun terops ui dans aucun pays; car quol est Tediteur qui poorrjit et %oudrait se livrer APRKS COtP ^ des travaux .si giganlesques et dun prix si exorbllant? II laut certes #ire bien p6netro d'iifie vo<aiion divine 3i ceteiret, pimr ne reculer ni devanl la polne nl dovanl la depoiise, auriiiut lorsque TEurope savaote proclame que jamais volomes n'out ei^ ediies avec lani dexactiliide que ceux do
la Biblioll.ique universelle du f ' ' '■ *-
i Tavenir porteront celte note.
do 1a correctlon, il ne faudra |
Adition et celles qui suivront
iiiimohilisait les faoles, attendu
car 00 a trouve le moyen de le 'tfOrrtgi^r fjsqii
par des Grecs, le Latio et le Trancais par les premiors corrociours (ie la capiiaie en ci-s langiifs.
Nous avons b con«:olalion da fteOvoicfiuir vti aris par tern^tijexjcpi^ spiyanG^s : Knfin. nniro exomplo a fiiii par ♦'•hranler les gramles publiraliffii? en TUK(v,.en A5le»-nagn6%-'eirBc5dqi5P ?l-ep'Fi?nce, par les CaiiOMS grcrs do Hoine, le Gtrdil de Naplei, le SuiniXhomaFie PafriKr, V»icycr9p4die*jniliyiruge d^ Monich, le recueil dos dMarulions de$ rites dc Bruxelles, les Bollandistes , le Suarez et le SpiciUge de Paris. Jusqu'iri, on n*avait su r^imprimcr que des o .uraices de courle haleine. Los in-4% ofli s*engIoutissent les in-folio, faisaienl peur, et on nosajl y lonchor, |.ar rrainte de se nover dans ces ahlmes sans fond et sans rives; mais on a fiiii par se risquer ^ nous imiior. /Iion pius, sous nntre impulsion, d'aulres Ediieurs se preparent au Butlaire universel, aux D^rtsioits de loutes los ( ongre-^alions, a une Biographie ei k une Histoire g4n6ra1o, elc, etc Malboureusement, la plupari des editions dt^ja faiios ou qui »e foul, sont sans autorile. parce qa*elles sont saos exartitude ; la corrcction semble en avoir 616 faitc par des aviogies, •oJt qu*on n*CD ait pas seoli la graviie, seit qu*on ait recol* de^ant le« frai»; mais patieBcel une roprnducUoo correcte surgira bionlAt, ne fftt-ce qu*ii !a Iiimi^re dee icolcs qiii so sonl failes oii qui se fcront eiirore.
TRADlTiO CATHOLIGA.
SMCVLVM IX. ANNUS 840.
S. AGOBARDI
LUGDUNENSIS EPISCOPI,
EGINHARDI ABBATIS
OPERA OMNIA
lUXTA EOITIONES GALLANDI , BALUZII, BOUQUETI, PERTZII, ETC, NOVISSIMB
AD PRELUM REVOCATA.
AGCBDUNT
CLAUDn TAURINENSIS
OPDSCULA QU^ SUPERSUNT, AD GOLLECTIONES ANTONII, TROMBELU, MAII»
MABILLONII.RIGH. SIMONIS, LABBEI, RECOGNITA.
TOMUM GLAUDURT
LUDOVICI I COGNOMENTO PII
NEC NON FILIORUM EJUS
8GRIPTA, DIPLOMATA SCILIGET ECCLESIASTICA ET EPISTOLA,
K TAUU COUBCnOiflBDt HAUSTA, DI6ESTA SECUMDUH ORDINBM CmOirOL06ICDH« BT BOBQ
PRIUUM IN UXUM COADUXATA.
ACCURANTE J.-P. MIGNE,
BlBItlOTHBCas ClfEBI OHIVBBSB,
IIYB COMODM GOHniBTOBUM III SINOULOf SCIBMTIA BCCLBSIASTICS BAMOS BOiTORB.
TOMUS UNICUS. . .
KXCDDEBATDR ET VENIT APDD J.-P, MIGNE EDITOREM,
IN VIA DKrrA D'AmO!SFs, OLIM PUOPK POniAM LlITETIiE PARISIOHUM VULGO D^KSFBR NONINATAM, SEU PETITNOyTnOVGE, NINC VKRO LNTRA MUKNIA PAIU9INA.
18CV
TRADITIO CATHOLICV
SMCULVM IX. ANNUS SkO.
AUOTORUM ET OPERUM gUI IH H03 TOMO CnT OOHTDf£HTUll.
S. AOOBARDUS EPI9C0PCS KUGDUKENSIS.
Liber^dversus Felicem Urgeilensem. — Lflier de Insolentia Judfl^rum.-^ Sandi CoL Agobardi , Bcmardi et Eaof, eoiscoporum, epistola de Judaicis Superstitionibus.
— Consultatio de baptismo Judaicorum mancipiorum. — Epistola De cavenda so- cietate Judaica.— Liber adversus legem Gundobadi. — Liber de Privilegio et Jure sacerdotii. — Uber de Grandine et Tonitruis. — Liber adversus Fredegisum. — Epistola ad proceres palatii contra preceptum iro[Hum de iMptismo Judaicorum mancipiorum. — Epistola ad Bartholomffium episcopum de quorumdam illusione signorum. — Epistola ad Matfredum procerem palatii, deploratoria de injustiis.— Epistola ad clericos et monachos Lugdunensesdemodoregiminisecclesiastici.— Liberlde imaginibus sanctorum. — Liber de Dispensatione ecclesiasticarum rerum.
— Liber de divinis Sententiis.— Sermo eihortatorius ad plebem. — Flebilis epi- stola de divisione imperii Francorum inter filios imperatoris. — Liber de Compa- nitione resiminis ecdesiastici et poUUci. — Liber a|)oIogeticMS pro iiliis Ludovici Pii imp. adfversus patrem. — Cbartula ad Lotharium Aug. — Bpistola ad Ebbonem e(»iscopum Rhemensem, de spe et timore. — Liber de divina j^lmodia.— Liber de Correctione Antiphonarii. — Liber adversus Amalarium. •— Carmina. 29-:35i
EG1NHARDUS ABBAS
Vita et conver^atio gloriosissimi imp. Caroli regis llagni.— Annales Laurissen- sos et Egiuhardi. — Epistolse. — Historia translationis BB. Harcellini et Petri. — Chartie. — Appendix.
351-60»
CLAUDIUS TAUBINENSIS EPISCOPUS.
Proefatio in libros Informationum littersd et spiritus ; liber primus Informationum — XXX QuAstiones super libros Regum. •— PriBfiitio in Catenam superS. Mat- th»um.— Prsfatio in Commentarios suos ad Epistolas B. Pauli apostou.-- PrA(a- tio Expositionis in Epfst. ad Ephesios. — Enarratio in Epist. ad Galatas. — Expo- sitio Epist. ad Philemonem. — Brevis Chronica.— Excerpta quiedam ex Commen* tariis in Epistolas B. Pauli apostoli; Elogium S. Augustiiii.
609-027
LUDOVICUS I^COGNOMENTO PIUS.
Diplomata ecclesiastica.— Epistola. Index in sanctum Agobardum. Ordo rerum.
979-1331 13.31-13WS t3IUS-1353
w » « .- » J ' ^ • • ^ ^ • • •
w » - *.
«•
^- t
• «• •
«. C 4 k
V » • •
.V tf « <:
« • • •
* . *•
W fc • •
c •
'• • •
• •:
- •
l»aii^iis. - ti Typib J.-P. MIOE.
INNO DOUINI DCGGXL.
S. AGOBARDUS,
EPISCOPUS LUGDUNENSIS.
NOTITIA HISTOBICA IN SANCTUM AGOBARDUM.
[GalUnd. Bibllolh. Tet. Pitnim.]
Satis miiUa de A^b^rclo Bcriptoros ad nos. Fuit \ ille nalioiie Gallus, cl oiius est anno 779, ut a Ma- billonio docemur (a). Mox Hispaniam petiit , unde digressus aiino 785 , iii Narboncnsem Galliam dela- tus est. Anno 815 cum Leidradns sese in monaste- rium Suessionense contulisset, sedi Lugdunensi ad- ministrandx pricfectus est, quam anno inscfiuenti 814 tanqunm propriam Leiiirado vita functo ohti- nuit ad annum usque 840 vel 841, qiio \iii Idus Ju- nias (6) apud Sanctonas vilam cum nnorte commu- tavit. Aniio 818 edito ad impcratorem Ludovicum libro, Felicis Urgellitani errores confutavit. lo Ju- <laK)rum petulantiam acrius desneviit, dalis etiam ex LugduiHMisi synodo an. 8i9 litteris supplicil^us ad ipsum imperatorem.
Lotburio et Pipjiiiio filiis adversus Ludoviciim pa- trem aportc arma rooventibus (c) , ab anno 855 ac deiur.eps varia rortuna usiis est. < Agobardui etnm a fide principii avulsut^ accendit consilio iuvenilem Lotharii animum, Convocatur concilium, uSi de eri- piendo patri diademate audadinime quisaue conten- B dU (d). > Anno 85i exclnso a Galliis Lotbario a Lu- dovico natre, Agobardtis scse illi erroris comitcm junxit. Ncqiic facti apolo^^ia Oinnibus rhetoricx pig- uientis ornata, ncqnc probitas viri caetera virtutibus daij cfliccre potuerunt quin do])oneretur (e) in conventu ad Theoiiis Villam anno 855 , cui tamen nulliis alius sufTcctus est. Anno 857, reliclo Lo<- tliario, in Galliam rcversus Ludovico iterum re- concitialus cst, quein anno 840 vcl 84i, ad Rhe- num proscculus, apud Sanclonas diem obiit su- prcmain.
Nemo cst qni sciciitiam ac doctrinam Agobardi non conunondct, Massonus, Fabricius, Baluzius, Cav;ens, nlii. llliiis opera forte fortuna invenit Massoniis apud quonuiam Lugdunensera bibliopegum, mox dilacoranda, nisi vir eruditus e manibus ejiis arripuisset, quse postca vulgavit Parisiis anno 4605. Hunc subinde imitatus Stephanus Baluzius anno 1666, novam eorumdem Operum editionem notis p
adornatam diligentissime procuravit. Nos Baluzianam editionem iterum excudendam decrevimus.
Scripla A^obardi recenscnt Dupinius et Cavacus : qui tamen miquior est aliauanto in eum proplor hMlnm de Picturis ct Imaginibus. Cum enim ca'- teri omnes, Massonum puta, Baluzium, Raynau- duni , Mabillonium , Cointium aliost^ue emutioUY^ profecto naris bomincs, Agobardi dicta emolliri ac in bonum scnsum accipi posse conlendant, Ca- voeus solus in alia omnia abiissc maluit. Nihil taincn vel Bcrcuics conlra duos. Nam illud satis const;it ; L Gallos per ca tcmpora divisos in hac parte fuisse diversis studiis (f). 2. Canonem secundum conc. Francofurt. an. 794 , in quo Patres illi videntur Ni- caenam synodum secundam damnassc, nuspiam re- periri nisi in cod. S. Rcmigii , in quo el intrusus videatur aliena manu (a), 5. Yoritos maxime Frau- cos, ne impcrium quou ad illos pervenerat , ex eo
J|uod imaginum cultum niaxime tuiti et patrociuati ucrant, ul apud historicos cst in confesso, ad Gne- cos iterum relal)crctur, si apiid illos cultus carum restitueretur. Non igitur Francorum mens erat Ico- noduliam impugnarc sensu a catholicis Occidentali- bus intcllecto; scd rem suara agebant quo modo cunque poterant, etiam traduceudo cuUum illanim tanquam a Graeca synodo ad veram latriam revoca- tum. Erant igitur qui politica ratione Nicxnum con- cilium admiltendum non esse vellent , erant qui ct rcligiosa, tametsi a vcrilate aberrante. Quid mirum ergo si Agobardus, in rcligiosa animi sententia cx- teroquin vehcmens, ratus fortasse revera latrix cul- tunr imaginibus decretum fuisse a synodo Nicxoa, et ut Fraiicorum imperii utilitati serviret, loogius aliquanto quam par erat in verbis abreptus fuerit? Plura videsis apud laudatum Berardum. Nihil ergo mirum si Agobardus %anct\ nomine censeatur in ve- terum MarlyroI(>giis, cum et revera piug esset admo- dum , nec contra verum imaginum cultiwi senUret» in priucipem vero humaiiitus peccaverit.
{h) Ado in Chron. ad an. 815; Hugo Floriac. in Chron. ad an. 8il, ct Chron. S. Remigii Divion.
}c) Uspcrgeiis. in Chron. d) Papyrius Massonus in Yita Agobardi.
s
\e) Aventiu. Ann. Bojar., lib. iv.
Videsis Berardum in Can. Grallan., part. i, capV45, et part. ii, cap. 71, ad can. 6, dist. 57. (g) Baluz., ad Capit. tom. II, pag» 755.
BALUZII PR/EFATIO
EDITIONI SMJR OPERUM SANGTI AGOBAIIDI PRJEFIXA.
Froximo anno , cum Lupi abbatis Ferrariensis D veterum scriptorum lucubrationibus. Nunc vero in •pera ederentur, conqucstus sum aliquantulum de principio hujus praefalionis lubct deplorare meam imiiligeutja incuriaque Papirii Massoiii in cdendis sortem, quod iterum de viro clarissimo conqueri
Patrol. CIV. ' i
yS^
0
ii
S. AGOBARDLS EPISCOPUS LUGDUNENSIS.
\%
eogoi', et iil (luidoni acrius ac vcliementius quum fa- clum cst iii Pr^i^faiiohe ail Lupuin. Naui si quis un- qnain scriplor hal)ilus osl iiuiiligenter, id profecto coiitigil Agobardo; cum ccriuni sit nullam ferme tineam csso in cdiiionc Massoni, qiii primus illam odidil, qu:c non aliquid diversum babeat a veteri co- dice quo Massonus utebatur; adeo ut Lupus, alioqui conspurcatissimus , emondatissimus fuisse videatur in comparalione Agobardi. Itaque cum magna viri fama sit, phirimumquc se ilii debere quotidie profi- teantur homines erudiii ; pienum alex opus ac planc pcriculosum mihi suscepisse videor, qui negllgen- tiam ejus incuriamque prodere destinaverim. Sed tamen ilia spes ine solatur, quod tu ac tui similes, lecior erudiie, dabilis lubenter veniam huic mex au- daciae, huncque laborem meum X([ui bonique con&u- letis, cuin inlellcxeritis neccssariam prorsus fuisse hanc curara meam ; id quod faciie tibi persuadebis, lector, postquam e\ collalioue hujus iK)strae editio- nis cum xMassoniana agnoveris quam deformatus antea decoloratusque fuerit Agobardus, innumeris- que propoinodum locis videris emendatum.
Damus igitur tibi uovam Agobardi edilionem , emondatam ad fi Jem codicis quo Massonus est usus, qucm nobis cx bibiiolheca Regia snbministravit vir illustrissimus Nicolaus Colbertus episcopns Lu- cioncnsis. Ac ne quis dubitet quin is sit siremps Massoni libcr, hiec in fronte codicis scriuta sunt nianu ilhisir. viri Jac. Augusti Thuani : Ex libris Pnpirii Slassoni, Tum manu Joannis BaptisUe Mas- soni, qui librum illum bibliothecae Hegia3 dono dedit, isla totidcin litteris a^jecta sunt : Ilccc Agobardi opera ms. a Papirio Massono in lucem edita, ad ma- jorcm iUius cdiiionis fidem bibliolhecce Regice dodo dedi e(/o Joan, Bapt, Massonus, regis eleemosynarius, Papini fratert xvi Julii, anno saluiis millesimo sex- centesimo dccimo octavo, Le Masson. Quod ideo visum est adnotare,ut omnibus constethanc noslram edilioncm esse procuratam ad fidem ejusdemmct co- dicis quo Massonus utebatur. Magnam porro gratiam debcmus omnes Massono, ob servatum Agobardum. Nam cum is, ut ipse scribit in epistola ad Ecclesiam Lugdunensem, Lugduni in vico Mcrcium libros qusc- rerct, ct apud compactorem librorum versaretur ejus rci causa, compactorque ille Agobardi codicem in membranis perscriptum veleribus nolis dilaniare pa- ratus esset, cullruinque ad eam carnificinara raanu tencret, vitam illi redeinit Massonus , numerato vi- dolicet prctio libri.
Pneteroa admoncndus es, leclor, non adeo scru- pulosum fuisse me in hac editione, ut non interdum auctorcm hunc nostrum emendaverim ex ingenio, ubi occasio tulit, id est, ubi lurbata videbatur Agobardi sentciitia in veteri codice, emondatioque facilis et obvia erat. Quos crrores cum librarii esse viderem, non vero Agobardi , optimum factu putavi si tolle- rem : nec puto quemqiiam , cui mens sana stt , acgre laturuin. Quanquam si emendatio quxplam sic ten- tata vidcrctur alicujus moraenti , non dissiraulavi eracndationem esse meara , ne quem bic deciperet vetusli codicis auctoritas. Prxcipue vero hanc regu- laln coHStanter ac surama flde servavi in libris editis in causa discidii inter Ludovicum Pium imperatorem filiosque ejus, quos iibros emendavi ad fidem codicis inanuscripti ; aut si quid ex recepta lectione mutavi
In^oprio marie, non tacui inter notas. Bes enim vidc- )alur esse magni momenti.
Exhibct autem haec editio, practer vulgatasjam olim Agobardi lucubrationes, librum ejus advcrsus
A quatuor libros Amalarii de diviiiis Officiis, hartenus ineditum : qui auoiiam modo ad me pervonerit, paii- cis expediam. Forte vir clarissinnis Antoniiis Vion llerovallius, ut esl prono erga ha;c studia animo, ine- cuin communicavit schodain quamdam, in qiia con- iinebatur clenchus nonnullarum lucubrationum quo- rumdara veierura scriptorum, qux nondum odii£ fiierant, et exstare dicebantur penos clarissimum ^'irum Petrum Franciscum GhitHetium presbyteruni c societate Jesu, qui nunc Divione commoratur. Et erat scriptus elenchus manu Chifnetii. Tum cgo plu- rimura confidens de humanitale viri , opistolam ad eura scripsi, eumque rogavi ut exemplum Agobar- dic» iliius 4ucubrationis ad roe mitteret, ut cum caeteris clarissimi scriptoris Operibus edi posscl. Fecit lubens, ac statira inisit. Interim ea de re scri- psi ad clarissimura virum, quo ego amico gloriabar, Franciscura Soileisclura Clapierium patricium Lug- dunensem, qui nuper e vita excessii apud Lugdu-'
n num. Is ergo cum iutellexisset vcterem codicem unde Chiffletius hunc librum descripserat, exstare in bi- biiotheca Petri Marnaesii senatoris Gratianopolitani canonicique Viennensis, viri clarissimi ac nobilis- simi, ac divini humanique juris, ut scribobat Clapie- rius, callentissimi, eum ad se deferri curavil Lugdu- num , et hinc Lutetiara ad rae stalim pro sua orga ine amicitia Iransmisit, ut mox dicam.
Enimvero putabam hanc editionem posse incipi statim post Pascha, ac perfici demura inense Juiiio. Sed spes habendi codicis Marna^siani, quam certam faciebat Clapierius, moram huic nogoiio attniit. Ac- cessit huic incommodo raalura inulio gravius, ingens oculorftm morbus, adeoque gravis, ut etiain tiincn- dum mihi fuerit ne oculos perderem, aut saitera al- terutrura araitterera. Sed Dei providenlia factura est ut buic quooue malo finis optatus daretur. Itaque postquam ex nac a:^ritudinc emersi, neque enim au- deo dicere convaluisse rae, dclatus est ad me lilier
p Marnaesii, is ipse nimiriim quem Chiflletius viderat.
^ Nam in eo scriptum erat iibrum fuisse ex biblio- theca monasleni Bonevallensis in dioecesi Vieii- nensi. Prima ergo mihi cura fuit ut librum Agobardi adversus Amalarium conferrem cura apographo Cbif- fletii; tum, ut libruin dc privilegio et jure sacerdo.tii,
gui in eo quoque codice scriptus erat , cum editione lassoni similiter conferrem. ContuU eiiam, ut hoc quoque obiter moneam, epistolas Aviii episcopi Viennensis cum cdilioiie Sirmondi , nicliori lorloan luce aliquando donandas. Et non ita inullo post rc- missus est liber ad Clapierium, domino suo bona fide reddendus.
Addidi autem huic editioni , nc quid hic deesse conqueri posses\ lector, epislolam Papirii Massoni ad Lcclesiam Lugdunensem, iteinque prcefationom eius ad Asobardum, et synopsiin Oporum Agobardi. Verum illud te moncre velim , pormulta esse in his Massoni lucubrationibus, qu;e neque convcniunt mo- ribus saeculi Agobardici, n^*que congruunt histori;c D illorum temporum. Sed lixc ad vivum excuterc no- luiraus. Si quid tamen illic repereris quod notis nostris contrarium sit, existimarc omnino dcbes id totuin esse contrarium voritati. Hxc sunt, lector, de quibus te monendum essc
fmtavi. Vides autera dare ine scdulo operam ne fal- am exspectationem tuam. Nam qui proximo anno promiseram novas editiones nonnullonim velcrum scriptorum, el in his Agobardi, fidem meam, quani libi obsirictam sciebam, vel hac edilione libcrare volui.
■ r.'
IS
PROLEGOMENA.
14
ELOGIA DE AGOBARDO.
Ex ejrislolM Ludovlei et Lotharii AA. prasfixa concUio A
Paris. anni 8i9.
Terlio vero apad Lugdunum ; ubi Agobardus, Ber- hardus, Andreas, Benedictus, Agericus, cum suffra- ganeis suis, simiiiter conveniant.
Ex pr(pcepta Ludovici et Lotharii impp. pro monaite- Tto Besnensi, quod editum e$t a clariss. tiro domno Luca Dacherio in tomo I SpicUegii, pag. 507.
Sed et constitutionis chartulam, quam ipse (id est Albericus episcopus Lingonensis| una per consensum melropolitani sui Agobardi arcniopiscopi et suffra- ganeorum suorum, necnon et cleri sibi subjecti, et ijuorumdam laicoriim nobilium confirmaTerat, uobis ostendit, etc. . . . Actum anno ab incarnalione Do- inini octingentesimo trigesimo, indictione 8, epa- cta 15.
Ex charta Alberici emscovi Lingonensis pro eodem monasteriOf edita ah eoaem Dacherio, pag, 509.
Ideoque per consilium archiepiscopi noslri Ago- " BARDi, et consentientibus cx)cpiscopis noslris, necnon et piissimis nostris principil)us, scu omni clero, nocnou et omnibus fidelibus Ecclesix nostrae , addidinuis de episcopatu noslro villas his nominibus, etc... Infra: Actum Lingonis civitate publica. In Christi noinine Agobardus Lugdunensis Ecclcsiae archiepiscopus subscripsi.
£x prcecepto Ludovici Pii imperatoris pro monasterio Ankmensij quod ab eodem Dacherio editum e$t in notis ad Guibertum abbatem B. Marias de iVovt- gento^ pag, 6^.
Proxime accidit AGor%RMi« archicpiscopum ad Dostram devenisse praeseniiam, indicans nobis quo- roodo eo pnesente et Nibridio arcbiepiscopo, sine luora omues pari consensu Tructesindum super vo8 elegisselis abbateni.
Yetus auctor Vitce Lndovici PH imperatoris, ad anr
num 855. Q
Transegit ergo imperator maximam partem bi- bcrni temporis Aquisgrani, indeque profectus estad Theodonisvillum ante Natalein Domini ; ubi etiam populus, cui praeceptum fuerat, advenit. Ubi consi- stens, contra quosdam episcopos de sui dejectione conqucrebatur. Sed cum quidam in Iialiam confu- gissent, quidam vocati obedire noluissent, solus Ebo eorum qui impctebantur adfuit. Qui cum rationis reddendae causa super talibus urgerctur, causabatur se soium relictis omnibus, in quorum pnesentia haec facta fuerant, uri^eri. At vero cxtcTi cpiscopi, cum obtendereut necessilatem prx^sentiie , e\cusarent autem voluntatem innoceutix , idem Ebo tandem nioieste ferens talibus exlaediari, consilio petito ali- quorum episcoporiiin, ipse in se quamdam confessio- nein praedicavit ; confiriuavitque se ct indipnuro sa- cerdotio ; et irrcvocabililer eo absiinerc juJicavit,
Suod et episcopis et pcr cos iinpcraturi contraJidit. |uo facto, Agobardus Lugdunensis arebicpiscopus, D qui evocatus ad satisractioiiem venire dislulit, cum ler esset evocatiis, ab Ecclesise pnesulatu scmotus est, costeris, ut diximus, in lialiain fugientibus.
Idem auctor ad annum 856.
Proximum huic placito conventum imj)erator in pago Lugdunensi babuit tempore aeslivo , in loco qui vocatur Stramiacus, cuin Pippino et Ludovico filiis. Nam quod Lotharius non adiuit, invalentia xgritu- dinis supradict» obfuii. In quo causam Ecclesiarum Lu^dunensis atque Viennensis vacantium ventilari fecii : eo quod episcopi dudum illaruin» Agobardus qfltden] jussus ad ratiouem non venerit reddendam,
Bernardus auteni Viennensis adfuerit quidein, sed rursus fugam inierit. Sed haec quidem res iniperfe- cta remausit, propler absentiam, ut prxdictuin esl, episcoporum.
Walfridi Strabi versus ad Agobardum episcopnm
Lugdunensem.
Dum vix ter scnos habuissem temporis annos,
Ad vos nomen iit, o Pater aime, meum. Pervenisse scio, quando rescripta recepi,
Quae magni nobis instar amoris erant. Si meministis enim quia nain meminisse potestis,
Gaudeo, et ut memores sitis iibique rogo. Ipse amor ardet adhuc animis, viget ipsa voluntas
Visendi temet, atque tuo ore frui. iEthiopum si regna caleus [F. colensj, si rura Sa-
[ba'a
Liquit regina, ut Salomona peial ; Cur nos non potius, quibus altera regna parantiir,
In solo auctoris semper amore sumus ? Nam, fateor, si certa mibi nunc optio detur
Ul capiam mundi dona vel ingenii ; Olia liberius verum secura scicndi
Aiirea quam saecla, sed peritura, sequar. Al de flore novo, qui vos penes ortus odorem
Prudit ubique sui, hxc loca rumor alit. Flora venit quondam, dum singula qua^quc deonini
Sunt affata jugis prata tbymumque gerens. Huic Floro mclius sententia Christicolarum
Attribuit quidquid dogmate et ore virel. Nam hic Florus florem sequitur de gerniinc Jcsse,
Et tradit quodamans altulit illc nomini. Qux tam scgnis erit, donis ingrata supernis,
Quae se hoc non sponte ncclare pnscat apcs ? Floreat haud flaccens hic flos, et florea flagr;ins
Spiramenta ferat semper ubique Deo, Donec in astriferas porrecta cacumina sedes
Erigat, et fructum jam sine flne habeat. Cedant ainbrosi^, rosa, lilia, spica, crocusquc,
Suavia cuncia simul. Hujus amor placeat. IIoc fruar, hoc utar, fovear, delccler, abundcm ;
Auditu et visu hujus aiar,. docear. Det quandoque Deus nos mutua dona vicissiin
Impertiri. Aliquid pars utriusque meiet. Munere divino precor o sine flne valete,
Mittentes vestrae dulcia scripta vicis.
Ado Viennensis in Chronico, ad an. 810.
Bemardus Viennensis episcopus erat, et Leidra- dus Lugduneusis, qui initio imperii Ludovici impe- ratoris Suessionis monasterii locum petiit; ct in ioco ejus Agobardus ejusdem Ecclesiae cocpiscopus« conscntiente impcratore et mnversa Galiorum epi- scoporum synodo, episcopus substitutus est. Quod quidam defendcre volciites, dixcrunt eumdcni vene- rabilem A^obardum a tribus episcopis in sede Lug- dunensi, jut)cnte Loidrado , fuisse ordinauim. Sed canonica auctoritas csl in una civitatc duos cpisco- pos non esse, nec vivente cpiscopo successorem sibi debere eligere ; ac idcirco uUa quacunqiie causa re- gulx Ecclesiae pra>teriri in tanto ordine flxa; iion de- bent.
Idem auctor ad an, 815.
Bemardus adhuc ct Agobardus Vienn» /is»-m Ec- clesiam re^ebant. Qui ambo apud imperalorein de- lati, desertis Ecclesiis in Italiain ad liiium impera- toris Lolbarium se contulerunt ; et postmodum, piis imperaU)ribiis agenlibus, Agobardiis Lugdunensem, Bernardus Vieniieiiseni sedem recipit. Post pauculos annos Agobardus apud Sanctonas in expcditione re- gia posilus defungitur.
ih
S. AGOBARDLS EPISCOPUS LLGDUNENSIS.
IG
Flodonrilu$, lib, ii llht, Wiem,, cap. 20.
Aiino Iiicartinlionis Domniica; ocUogcntesimo Iri- ccsimo qunrlo Lotharius lcrriliia oom^enCii rnitrum siioruni ac pluriinorum fidelium patris impcratoris, fuga iapsus, patrem suum adhuc ab ingressu ecclc- si» scquestratum dimisit. Gum quo inter alios etiam qiiidam episcopi, fautores ipsius in adversitate pa- iris sui, rciiciis contra sacras regulas sedibus suis,
f»errexcnint, Jesse videiicet Ambianensis, et Here- )oldus Antissiodorensis, Agobardus Lugdonensis, et Bartliolomteus Narbonensis cpiscopus.
Ex Chronico HugonU Flaviniacensis.
Lcidradus vero in initio imperii Ludovici impera- toris Suessionense monasterium petiit; et in loco cjus Agobardus substituitur ejusdem Ecclesitt chore- pibcopus, consentiente imperatore et omni Gallicano- rum episcoporum synodo. Quod quidam defcDderc volentes, dixcnint eum a tribus episcopis in sedo Lugdunensi jubente Leidrado fuisse ordinatufln. llic igitur Agobardus et Beruardus Viennensis apud Lu-
A dovicum accusali, desertis Ecciesiis in lialiam ad Lotharium sc contiilcriint. Scd agenlibiis piis impe- ratoribiis merquc sedcin snam recepit. Et posl paii- cos annos A^obardus apud Sanctonas in expeditiono regia dcfungitnr.
Ex eodem ClironicOy ad annum 841.
Eodem anno Agobabdvs Lugdonensis episcopus obiit.
Ex Chronico S. Benigni Ditionemis, edito a B, P. PhiL LabbeOf ad an, 840.
Hoc anno, sanctx memorix Agobabdus Lugdunen- sis episcQpus obiit mii Idus Junii.
Ex Mart^rotogio Ecclesia^ Lngdunensis,
viii Idus junias. Lugduni, Acobardi episcopi et eonfcssoris, vulgo S. Agobo,
Ex Martyrohgio ms, monasterii sancti Claudii,
^ viii Idus Junii. Dcpositio beati Agob.vrdi Lugdu- " nensis episcopi.
PAPIRII MASSONI PR^FATIO AD AGOBARDUM ,
EDITA ANNO ftlDCV.
Sanctx ct illustri Lucdunensi Ecclesise Papirius Massouus jurisconsultus salutem.
Stib Antonino Vcro Gxsarc, Gallix urbcs facile priijcipcs, et qua; prxter casteras pra»stare diceban- lin\ crant Lucdunnm et Yieiina, ad confliientes ilho- dani et Araris nolissimorum fluminum siune; ubi Glaudium G:t5sarem Suctonius, ct ante eum Scnecaf natiim pricdicant. Et Lucdum quidem nundinse oele- iirabaalur, qucc proptcr frcquentiam hominuni eit omnibus eo gcnlibus commeantiiim, magiise ubi^e famoc, lauJari pneJicarique consucvcrant. Euscbius Gxsaricnsis iibro quinto ccclesiaslioe Historiae supc- riora commemorat : simul ait Photiniun beatissimum viriim, illiiis urbis episcopum, anno xtatis nonagesi- ino cl ainplius, pro Ghristo niuita passum, in carce- rc in quem a niilitibus coi^eclus esset, exccssisse e vila. Nec inulto post Deus ilii prjcclarum succ^sso- reiii dcdil Iren.^euiu, vit;c sancUtate et scientia admi- randum, ul Opcra cjus ostendunt, idque idcm scri- ptor nuilla de eo et illustria refcrens narrat. Post quem inagni nominisruit Verissimusjsqui Sardicensi synodo intcrfuit solusex episcopis Galliarum, et inter cceteros ei subscripsit. Jam venio ad Eucheriuin, cu- jus moiiimenta adhuc supcrsunt, celebrem Joanni Gassiano, qui Leonis Magui Roinansc Ecclcsioi ponti- licis tcmporibus vixit. Is euim duobus locis de eo honorillcentissinic loquicur, ut et Hilarius Arelaten- sis in Vita Honorati dccessoris sni, et multo FK)st FIo- rus Lucdunensis, vir cffregie doctus, cijus epistola et Agobardi exstat ad Bartholomaeum Narbonensem e|Viscopum. Sequitur Viventiolus, praestantissimus sanctissimusqtic vir. Hic Lucdunensis episcopus, cu- jiis doctriiKe fuerit non solum ipsa, sed et aliorum de eo scripta tcslantur , inquit Agobardus : qu:c cum pericrinl, aut adhuc alicubi lateant, de successoribus ejus mihi diccndum est. Itaque Agobardus, ptria Gallus, Leidradi Norici doctiqne viri successor fuit in episcopatii Lucdunensi, temporibus Ludovici Pii Gx- saris rcgisqne Francorum, cjusque exauctoratiom apud Siicssioiies Bel^icx secundx populos iu inona- stcrio sancti Medardi praefuit anno, ut ipse scribit, octini;entesiino tricesimo tertio. De qua ei Theganes coopiscopiis Trotrorum eadem aetate scripsit. Et cunosi iec«jores utramqne ajnferre potenint. De Chihieberto airtem rege, de Pfpino, agit Agobardus, dc GaroU) Magno, ut qui in ejus funere cpigramina gcripserit, de uxoribus Ludovici, Ermtngarde, et iu- ditlia puijlierrima iliius teinporis femina, etsi eas
nominatim non attingil; dc filiis ejusdem Gacsaris Lothario, Lu.lovico, et Garolo puero; de rcgibus Burgundionum Goiidebado, et Sigismundo, iliiusque iniquissimam logein in periiiciein morlaliiim excogi- tatam rationibus cl argunientis firmissimis testimo- niisque vetcrum planc convcllit. Exstint Burguiidio- num legcs, unde illam funestissiniam possis erucre. Vixit vero sub Grccorio qnarto Romano pontifice, cujus partes et Lotharii Cicsaris desigiiati nimium ^ fortasse aul acrius quam vei oportuit, vel debuit, ^ tuetur, pracsertim advcffsus patn^m bciiigiiissimuin regcm, et qiio nemo unquam melior aut justior fuit. Gieterum qoi parles ejus adversus parentem secnti erant, in sratiam tandem restituti siint, et inter cic- teros Agobardus ; coque usus est in magnis regni ne- ffoliis, quibus ille occupatus in Santonibus juxta Oceanum deccssit. Judicio quidem magno prxditus, et divina scicntia instnictissimus gravitcr ct acerri- me scripsit, ut opcra ejus fidem faciuiit; reiicta, proplcr sanctimonium ct eruditioncm , immortali noininis sui gloria, pnesertim apud Ecclesio! /ilios, et alumnos siios, quorum mores et disciplinam pcnc ja- ccntero atque intermortuam excitavit. Goiitra Feii- ccm Urgcilitanum cpiscopum scripsil, ut et Paulinus Aquileiensis , et alter incerii nominis, scd vir doctis- siinus, qui septein coiitra eumdem iibros conscripsit,
Sos manu scriptos nupcr legi et adiniratus sum. iscopis pratcrea Bernardo Vienneiisi , Nibridio Narbonensi, et siiccessori ejus Bartholomxo, dc quo D supra diximus, Ebboni quoque ilhemorum epislolam scripsit magniflccntissimum ct desidcrantissimum DominumPatiem ct fllium appelians, ctEaoii, cujus scdem propter penuriam auctonim iiondum scire po- tui, Hilduino quoqiie sacri palatii antistiti, et Walus abbatibus sanctissimis et beatissimis \iris, ct Ada- lardo atqne Helis ichari reverendissiinis scri!,it, ab- bates illos vocans, quorum iile in agro Parisioruin insigni monasterio Dionysii pnefuit, ct qiialis quan- tusque esset cditionc librorum notum fieri etiain cu- ravit. Judaicae gcnti sibi oiiinino molesta: infesUequc 8cripsit,pcrstringenseos,muItasque inauditas eonim fictioncs advcrsus Ghristum Jesum egregie rcft^ilit. Matfredo praestantissimo atque illustrissimo viro etiam rcscribit ; Gerricum , ot Fredericum, atque Evrardum perstringens et accusans, quod illi se ostendissent Gbristianis formidabiles , Judxis autem miies. Et Matfrediquidero tempusmortistraditur in Vi- la Ludovici. SynodosaliquotiuGallia habitas refert.
17
rB(H.ECOM£NA.
«8
ei qiierilur Juobus locis ile Ronums dericis ei aliis quibusdam, qui canones Gailicanos ut inuliles et sur perfluos aflcrebant, Yegatisque Romanae sedis absen- tibns et injussu C;esaris convocatas easdem synodos jactabant. Gnecomin errores de imaginibus* et pi- ciuris mauifeslissiine detegens , negat cas adorari uc- ])ere : quam sententiam omnes catholici probnmus, Gregoriique Magni testimonium de illis sequimur. Divisionem quoque imperii a Ludovico factam per- scribK; qu£ apud Walafriilum Strabum, etsi non eis- dem verbis, exponilur. De tonitru et tofnpestatib.is, falsaque insanientis populi opinione agit, ut an(e etim Maximus Taurinen&is in sermone et bomilia fecerat, Theodosii Junioris temporilMis. In disputando aiitem utitur divinorum librorura testimoniis, ex vcleri sa- cronim transtatione, interdum ct Ilieronymi, qnod idcireo monere voluimus, ne qais interopestive Uif- betur, neve existiniet aliquid a me vel adJitum vcl mutalum; quod nefassemper existimavi, bonara (i- dem aucloribus deberi xquissimum putans. Testi- nionia Patrum uhi opus est adducit alque exhiliet, divi Cypriani, llilarii, Ilieronymi, Ambrosii, ut i(»se aii, doclrina elsanclilatepraccipui, Au(;ustini, Leonis, Symraachi, Vigilii, Pelagii secimdi, Cregorii Magiii, et Gregorii secundi, Alchiini Aviti Viennensis episco-
A pi, quem doctoreni oribodoxum et facundum dicit fiiisse; postreino Bcdx, hunc gentis Anglornm honit- nem suo terapore non mcdiocritcr doctum pnedicat. Ex GrsRcls, Albanasii, CyriHi, Theodoreti, Proculi, JoannisCbrysostoini, Euscbii Qesariensis, atque aUo- rum. Clementem Romanum pontiOcem etSilvestrum, quos citat, pneterire nolMmus, etsi atfhibita hujus- modi pracratione, licet iidem Ubri judicentur npocry- phi, pieraque tameo ex bis testimonia inveniuntur a doctoribus usurpata. Ex profanis autem scriptori- bus nullius testimonio utilur, prseterquam Pi isciani grammalici. Habeto ergo, sancta et illustris Lucdu- nensis Ecdesia (quando ita Eusebius te vocal, imo illustrissimam appcUat), mihi gratiam, ct civica co- rona ob servatum civeni me donalo. Nam ciiin apud vos in vico Mercium Kbros quarerem, unaque necum •esset Slepluinus Verdierus, nujic mortuus, et apud compactorem librorum vcrsarcrour ejus ivi causa, illeque Agobardi codiccm in meinbranis pcrscriptum
Q veteribus notis dilaniare paratus essct, cultnimque ad eani camificinam manu teneret, vitara iUi rede- mimus, quod felix faustuinc^e fiiit.
Bene vale. Luteiix Pansiorum, Kal. Jantiariis 1605.
PAPIRII MASSONI
DE VITA AGOBARDl EJUSQDE DOCTRINA BREVISSIM.E SYNOPSEIS.
Obscura fuit isUus episcopi multis ssecuUs vita ; obscura, inquam , non ingenn et acuminis penuria, neque muneris ignobiUlate, sed tomporum nebulis. llabet Amandus suos testes ; babent Engilbertus, looas, Walafridus cacterique contcmporanci sua lu- ^ mina; hic vero pauca, imo fere nuUa^ nisi ea qiise vel necessitas historiu: interserit, vel ipsius volu- ninia furtim et quasi pcrpcram retcgunt. Ilabcmus tanien ex Adone primis incrementis initiatum fuisse presbyterio ; et propter ipsius vita; ct doclrin;e in- legritatem ad chorepiscopatus dignitaicm evectum ; inox Ledrado in Suessonicum monasterium con- ccdente, ad fastigia primatia^ Lugduncx suUatum, conscnlicnte imperatore, et univcrsa Gallonim cpi- scoporum synodo, ubi in veste et sarcioa tante sub- limitaUs multos annos sine crimine transegil, pcr- petuis schohe et lingux certaminibus aggrcssus Ju- daeas synagogas. Sed labes unica fulgcntcm multa gloria sencctam obsLuravit. » Cum cnim Clotarius odio el furiis novercx, nomine Judilh, fiiioc Wclphi ^ comitis, a clavo iinpcrii universi removeretur, ma- chinatur claro et aperte contra patrem, animosque utriusque gentis, laica; et ccclesiasUcx, in excidium sceptri patemi abripit : intcr quos Agobardus a flde principis avulsus, accendit consilio juvenilem Clo- tarii animum. Convocatur conclUum : ubi de cri piendo patri diadcmate audacissime quisque con- lendit. Ilac spccie invadit Coisarem, ct erepla corona, eumdem in monaslicam solitudincm conjicit. GaHi furiunt, nec paUuntur tantam fieri patri injiiriam ; movent arma, rcstituuut iiuperalorem; vocantfiUos, Pippinum et Bernardum, quorum ope Clotarius ad
• Conrad., abb. Uspcrg., iti Chron. ^ Avcutinus, I. iv Annal. Boiorum.
orandara et exorandam veniaro cogitur. Auctores consiliiquacninturpuniendi. EcclesiasUci ejus turb» fomitesdeprehendunlur; aufugiunt in IlaUam. i Ebo- nem ad Saxonios corapulit impcrator. Agotiertum Lugdunensem nihilo secius curia pontiQcum movet : dcponitur ; cxteros quoque in Itnliam elapsos pcr omnium sacerdotum religiones devovet. Post hsec primo solis die Quadragesimse vclut nondtim ab iiijusta sacrificulorum exsecraUone solutus, rursus a septem ArcbimysUs solemui ritu bene precanti- bus, lectis de libro suppiicameutis faustis bonisque omnibus, cum maxima omniuro qui aderant IxUtia, populo acclamantc, feUciter expiatur. Quasi vero in potestate hominis sit, in arcaque sive vitro, sicnU genius ater magico susurro clausa tencatur xterna illa roajestas, ut nutu nostro vel claudat vel aperiat ccelos ^. I
Turbx ejusmodi et vitse pacatse discrimina aver- tunt animum a scribeudo, ut deinceps lumini Evan- gelii, ecclesiic reparandae, nmneri obeundo intentus sit. Quo anno natus, nescitur. SciUir ipsum na- tum aurea Caroli Magni xtate, illustrium et docti&' simorum ApoUinum alumna; floruissc aetate ar- geutea Ludovici ; exstincturo vcro intcr ferrea filio- rum Ludovici certamina, apud Sanctonas <^, iu ex- peditione regia, inter quae omne genus excidii impe- rii labenlis ruinas convellcbat. Pnefulsit oratorio diccndi gcncre, et imprimis Scripturae memoria Uabuit iUustres contemporancos,philosopJiia el thco- logia claros, quorum volumina tcrimus, Ilincma- nim arcbicpiscopum Rbeinenscm, Haimonem epi- scopum Halbcrstali, Rabanum, Walafridum Stra-
^" Ado Vlcnncns., sub ann. 815.
19 S. AGOBARDUS EPISGOPUS LUGDUNENSIS. 20
Lum, Qaadium Taurinensem de Adoratione imagi- A sed origine. Nec adoptione, quia secns exstilisset
aliquando alienus a Deo. Nec assumptione, quia as-
Duro, Jonam Aurelianensem Halitgarium et Amala- riuro Hdiprandum episcopum Toletanuro, Engilber- tnm, etc., et plerosque alios, quos retioemus. Gra- ves tractavit materias, quamro synopseis subji- cimus.
Synoptit primi volnminu adwertut dogma Felicit, Iroperio Caroli Magni et Ludoyici Gassarum, e aumniis Pyrenaei apicibus emersit quidaro episcopus Origell» ab Aragonia, vtr alioquin circurospectus, et sublilitatis Hispanicae non indigus : qui Nestoriae 8ect2c jaro diu fulgore Eyangdii exstincUB semlna ab inferis excitavit. Objurgatur primo et eonvinci- tur ab Heliprando Toletano episcopo. Inde ad Rati- sbonae compescenda ejus insolentia concilium trahi-
suroens et assumptus sunt idem. Sed unicus nalu- ralis Filius Dci. Et quemadrooduro quilibet boroo, anima et caro, est una persona ; sic Christus una persona, Yerburo et homo.
n. Ex tali unione flcri, ut ea quae sunt oanu's, fiant divinitatis. Nam si caro est propria Yerbi, cur nomina carnis non erunt propria ei. Ideoque cum camem suinpsit, omnia carnis propria sibi fecit; ila ut secundum ulraroque natnram sit ct vivificator, et pontifex, etc, sicut secundum ulraro- que animae et eorporis, totus homo dicitur rationa- liSy diciturpuer, philosophns.
in. Et pcr consequens, Yirginem fuissc matrem
tur ab imperatore. Tertio Romam ; ubi prostratus B utriusque naturx, divinae etiaro, sine qua caro
ad limina D. Pctri , ha^rcsim agnoscit coram Adria- no pontincc. Postreroo curo iterum sua flgmenta chartis exarassct, convcnilurab Agobardo, vinci- tur, profilelur crrorcm. Post ejus obitum , fun- damenia dogmalis diruit, Patmro et Scriptune au- ctoritate. Hxc sunt Felicis fundamenta.
I. Est e Nestorio : Duae in Christo separatae per- sonae, quae duplicero filium sive Christum consti- tuunt ; altemro in came, altcrum in verba. Istum non fuisse cradflxum , sed esse Filium Dei, natura, Ycritate, proprietate, gcnere, nativitate, substantia ; illuro, nerope incamatum, fuisse passum, et esse Filiuro Dei gratia, electione, voluntate, placito.
nunquam fuit incamata, toturoque Christuro incar- natum genuisse.
lY. Quoad unioncm Christi cum Ecclesia, impa- rem esse curo incarnatione. Nam illacum riat,saltem spiritu, non corpore, fide non carne, voce non actu, aroore non copulatione, ex inflnito persona- mm numero cum aliquo capile mystico, non po- test dici vera unio, unio inquaro incarnationis, quas fit ex duabus naturis et substantiis in unaro perso- nam.
Et haec sunt argumenla, quibus Agobardus vim et nervum dogmatis Feliciani confregit.
// vo/tcm. De intolentia Judfforum.
prxdc^linatione, assumpUone, adoptione. j^ ^^^.^^.^ ^^„^ .^
n. Ut filium Dei naturalero, esse omnia essen- ^ . .. i j n i • /^ . - ..
solentior JuAXoram. Beneflcio CaRsareae inajestatis
tialiter, «temitatem, sapientiam, etc. Ut hominem, omnia qoae illi insunt, esse accidentia, puemm, pro- phetam, etc., quae sunt accidentia illi secundum dispensationem camis, non propria secuiidum po- testatem divinitatis : in humanitate esse solum sa- cerdotem, in divinitate vivificatorem.
lU. Undc sequitur Yirginem esse alio modo ge- nitricem divinae, alio modo humanae naturae. Pro- prie, hnmanitatis; gratia vero, divinitatis.
lY. Et queroadmodum Christus et Ecclesia vo- cantur unum, nec sunt una pcrsona, unumque siip- posilum ; sic quamvis dicatur Yerburo camero fa- cturo esse, et esse «inum, non sunt taroen unica hy- postasis.
Et hae sunt foeJx voces quibus Hispanus iUe te- oebrio Christi lumina ausus obvolvere ; quas noster Gallus egregiis enervat argumentis.
I. In Christo duas quidero naturas, sed in unam hypostasim nnamque personam substantialiter uni- tas : et indo non solum humanitatem, sed totum Chri- Bturo fuisse passuro, divinitatem davis confixam suo modo impassibili, sine sensu, sine passione.
Ideoque non duos filios, scd unicum in duabns naturis, sine confusione hypostaticuro, flliuro Dei natura, proprietate, sul)stanlia ; non autero gratia, ruro sit coaetemus Palri. Neque praedestinatione, quia Paler non est prior ipso teropore, nec natura,
« Uoc capite lege Ebon, non Eaor.
locus pacis et morae datus ipsis in Gallia fuerat, Lugduni potissimum. Sed ubi dulccdo pacis paulu- lum eos laxat ab incommodis fugae , straunt artcs , adulantur aulicis nobilissimis , eosque pecuniis de- vincunt. Et sic bbliquis fraudibus indicula a clerocn- tissimo subripiunt adversus Ecdesiae Lugduncnsis episccpuro, qui avertebat populuro ab his.
Ne divenderent mancipia Christiana Judxis.
Ne mulieres Christianae cum eis sabbatizarent.
Ne diebus Dominicis operarentur.
Ne Quadragesima curo eis prandcrent et easdem carnes ederent.
Ne carnes iroroolatas ab ipsis emerent, vinuroque D eomm biberent.
Insectantur eum, singulosque Christianos ad suas synagogas blanditiis et ampullatis patriarcbicac di- gnitatis elogiis rapiunt; insolescunt, et contra morero Christianos servos emunt. Agobardus qucritur apud Cssarem,artes retegit, auctores consilii apcrit, petit- que medelaro tantae rainae; pollicitus sc Scriptune tesUmoniis eoram vitam , mores et supcrstitiosum jiUd genus depicturam.
/// voL De Judaicit tuperstilienibus.
« Aboroinandae gentis Judaicae pervicaciam ritus- que a veritatis semita alienos eflecisse apud Patres antiquos ?it canones de caveiido contubemio, con-
8!
PROLEGOMENA.
22
Tictu, copulationc ipynim componcFentur, fusissime A serpentem in dies iabcm Judaioc communionis ex-
slinguant, nc eorum Ecclesia cxstinguatur.
Ad imperaiorem. Quia iste traclatus cst axc^)Lof , afligcndum putavi liuoc litulum.
De impietate duelli conlra Gundebadicam legem^ qum vuU ensibus non judicio causas dirimi,
> Cum omnes unum simus in Christo, unitate
fidei, aflcctus, rcligionis, impium cst pacem unani-
mem pra^lio dirimere, et in litibus, gladiis vitam
impctcre, nbi nequitas judiciorum, tcsrmm oculi ei
intcgritas, possunt supplcre. Adde quod Icx illa non
est nec Mosaica, ncc evangclica, imo a focdissimo ct
infensissimo Christi hoste invcnta , nt non tcslibus,
aut vcracium toslimonio , sed ferro et igne litcs
^ discutiantur. Agobardus ergo compeilat bcnignissi-
mum impcratorem , ut e regno tam scelcstam con-
suetudincm abolendam curet.
VII volum, De Jure sacerdotii»
Confabulatur cum coepiscopo Bernardo disertc
admodum, c Patribus multa, sed plura e Scriptura.
I. Sacerdotium essc omnium qui fidc mcmbra sunt summi saccrdotis.
II. Et quamvis illa vox latissimc pateat, tamen ut cst vox ministerii , proprie pertincre ad sacerdotes designatos, cujus inilium fuit in Abelc, Caino, Noe, Abrahamo, cseterisque Lcviticx tribus Nazarxis, sinc ullo discrimine bonorum ct malorum.
III. Quia non respiciiur in sacerdotc mcritum, scd
hic disserit Agobardus , imo tanto odio habuisse ut ilhistrissinius ilie Ambrosius mortem citius optarit , quam maceriam templi Judaici rexdiftcarc.
l. Seniores clcrici, qui convivio Judaico intcrfue- rinl> excommunicantor per annum. Juniores si prae- sumpserint, vapulanto.
n. A coena usque prima Pascha per platcas ue ambubnto. Secus, a judicibus distringuntor.
in. Nulhis Christianus JudoM) servus esto, sed dato XII solidorum pretio liberalor.
IV. Si quis ad Judaicum dogma servum Ghristia- niini illexerit, plcctator mancipio, ct legali damna- tione puniator.
V. Ne quis Judaeus sub tempus Paschatis Ghrislia- nos convenito.
Causa istiusmodi severitatis est ab eonim rabie» pcrvicacia atque corruptionc doctrinsc, quam tot nebulis Pharisaicse ilise Deutcroscis obtenderunl , ut nil peiie luminis apud ipsos rcliquum sit.
Dcum cssc corporeum, audire ct videre.
Corpns hominis ad imaginem Dei factum.
Ex vanis Dei cogitationibUs dnemones creari.
Litteras alphabeti esse scmpiternas.
Legem Mosis ante mundum fuisse scriptam.
Plurcs csse coelos, plures terras, plura inrema.
Deum habere septcm tubas.
Pctrum apostolum propter bebctudinem sensus Ccpham, id est, Petram fuisse vocatum.
Jesum Chrislum Tiberii judicio furca fuisse sus- ^ vis ministerii ; non persona, sed dignitas personae ; pcnsum , sepulUim juxta aqii% ductiim , ct ab inun- non integritas, scd orTiciuro.
datione aquarum sublatum , a Pilato per xii hinas qusesitum.
Christianos idololatras vocant, quia sanctos invo- cant.
Habent praepositos synagogis, qui sanguinem vir- ginis menstruatse discemunt oculis et gustu, mun- dum vel immundnm.
Possunt ambulare duo millia pedum in sabbato.
Unde concUiditur quod si separatio ab haerrlicis schismaticis fuerit prtpcepta , tanto magis a Judaiis, a eoncisione , a qua lux evangelica fuit omnino ex- stincta; more apostolonim, qui in liminibus excu- tiebani pulverem pedum , et diro anathemate ipsos devovcbant.
Ad Adalardum^ Walam^ etc.
Ad frequentes querelas de mania turbse Judaicae Ludovicns imperator coegit coetum episcoporum , ubi cansam Christianse Ecclesise egitAgobardus,sed perperam, etc., timore prsepeditus. Scribit jam ad nobiles Patres, causam inopiae mentis rejicit in ti- niorem. Deinde c^irptim consulit istos cpiscopos quid agere debeat de mancipiis Judaeis qui ad Christianum kaptisma amore Christi ililciuntur, utrum eos susci- pere an rejicere debeat.
Epistolas ad Nibridium.
Connectit superiori querelam, et commovet istum patrem omnesquc episcopos , ut unanimi conscnsu
« Vide Ilist. Burgund.
fV. Ita ut boiius laicus non possit exsequi quae mahis episcopiis, ncinpe sacramenta ct rem ecclcsia- sticam, sine pernicic aniinae, ut Oza.
V. Quae sunt baptisma, et confectio corporis et sangiiinis Christi, etc. ; quae cum nec bonoruin mc- ritis, nec malorum fraude possint nec meliorari, nec deteriorari, sed Spiritus virtute perficiantur, dcbcnt ab omnibus aequalitcr honorari, sive a bonis, sivc a malis pcrcipiant sacerdolibus.
Quorum quatuor sunt gcnera. Primum, amandum^ qiii bcne et vivunt et doccnt. Sccundum, toleran" dum^ qui bene doccnt, et non admodum benc vivunt. Et isli sunt audiendi, non imitandi. Tcrlium, con- ^ temnendum, male viventium et ignorantiuin. Quar- tum, anathematizandum, bcnc vel male vivcntium, sed male docentium. Et illi omnino rclinqucndi. De granditte et toniiruis.
Invaiuerat in vulgiis tetra opinio et superslitiosa de grandine et procellis, quas magum incantamentis cieri putabant. Hoc vocabant Auram levatiiiam; quod multiplici infirmal rationc argumentisque, quibus circumvolvit cjusmodi tenebriunes et veneficos. 1. A turpissimo hominum mendacio, qui tribuunt homini quod solius Dei est. 2. A mendacii natiira intrinseca, quo illi innitebantur. 5. A testimoniis Scriplunc. Loci Scriptunc molus teinpestatum Deo tribuunt, non Mosi, non Samucli, ctc, non Jainni Mambiiqnc
t3 S. AGOBARDUS Ei^tSCOt>tJS LUGDUNENSIS. U
Tcncflcis. Ergo falso isti altribuunt vatibus tempc- A ETaDgelinm, non in pompa eloquenti», sed in virtu- statum motus. 4. Ab explicatione ejusdem Sciipturx. te Spiritus.
Nam licet Deus effundat procellas, sive per angclos, sivc per ttosem Elfs^umqne, non se<iuitur eos a se, sed per ministerium, concitasse. 6. Ab harmonia et lestimonio totius universi. Omne universum agnoscit •uctorem et motoh^m Deum solum, non ergo crea- turas. 7. Si boni Israelit^e potnerunt evibrasse gran- (nnes super malos, mali quoque potoissent soper .bonos, quod Reges Chananaei nunquam effecenint. 8. Si hoc possent mali , possent infensos quosque subitis procellis obroere. 9. A natura flagelloram eorporumqne coelestium , quorum proprium est ob- tcmperare non bomini , scd auctori naturae. iO. A nalura hominis, qui ignorat secreta sctheris. 11. A
Ad IV. Quartum inflrmat locis Scripturse et philo- sophiae.
Ad V. Quinlufn a natnra Dci, quae nil habet divi- sum, sed totum est id quod est.
Ad VI. Chrislum non fuisse manifcstum, sed sub Levitica veste a patriarchis cognitnm pcr fldem, Scriptora, Patribus, raiione, ab uniute Ecclcsix, ab ortu Adami, usque ad Christum.
Unde factum est ut quamvis cssent divcrsa sa- cramenta, lamen eadem fuerit sacramentorum sub- stantia.
Et licet dicatur Vetus et Novum Testamenium, non id propterea quod sit nupcr invcntum, scd ma-
pcndula veneficorum flde, qui propterea nil exorant B nifeslatum omni miindo, quod delitucrat sub coriicc a Deo. Et alia mulu conatur e corde populi delere Leviticae nubis ab origine legis.
figmenta, jamdiu consuetudine impressa, praesertim illud quod circumferebatur de Grimoaldo Benevcn- tonim ducc (qui transmissis per pulvercm hominibus effecil ut I)Ovcs omnes morercntur) , ut genuinum Evangclii charactercm insculpat.
Ad Fredegisum abbatetn,
Fredegisus abbas ista coiitra Agobardum asserebat dogmata.
L Cbristum vere Aiisse humilem, et quatenns hu- mllcm, scsc errabundum cognosse.
U. Omnem Scripturam cum omnibus interpretibus canonicam, nequeeos unquam errasse in grammatica.
III. Sancturo Spiritum inspirasse propheiis et apo-
Ad Bilduinum Watam aniittitem, de baptismo manci-
piorum Judaicomm.
• Judxi, tum dolis, tum pecuniis, a Gxsare cxlor- serant multa paci Ecclcsix infcnsa ; intcr ca*tcm, iil nuUus Jud£orum servus absque placilo Judtei domiiii baptizarctur. Inde dinc proccllx intcr utramquc gcii- tem. Agobardus rem hac cpistola dcpingit apud nubi- icm aulicum, antistitcm, Caesari gratissimum.Qucri- lur de novitate cdicti . Non pcrmittendum liis argnmcn - tis. !. Propler insolcntiam Judo^orum, qiii quoslibct servos a lavacro abstcrrcbunt. 2. Propter Dci jussuin, qui vult emnes salvos, imo mancipin, quibus com- mune cst cum omnibus natnnc ct originis vincuhnn.
stolis tum conceptus intemos, et extrinsecus voces C ct quamvis corporc mundo serviant, vult ipsos sibi
ipsas in ore formasse, ut asinas Balaami.
lY.Aiicabi certo loco animas esse creatas, indo- que ad corpora deknigrare.
V. Aliud essc Deum, aliud Veritatem.
TI. Omnes antiquos patriarchas non fuisse Chri- slianos ; nec Christnm fuissc in Yetcri Tcstamento.
Responsiones Agol)ardi hae sunt.
Ad I. Qiristum habere quidem natnram corporum nostrorum, non originem, et inde habere impecca- bilitalem; ita utlicct scse humilem reddiderit, id inclinatione miserationis, non cvacuatione potestatis fecerit, abolendo peccata aliena, non confitendo pro-
pria. Ad n. Auetoritatem Scriptune indubitabilem, ejus
obstrictos latria mcntis contra omncm cogentcm violentiam. 5. Quia Christus cst omnia in omnibus, et per baptismum ab omni servitutls jiigo libcrantur. 4. Locis Scriptunc cxprcssissimis. Tandein rogat eum ut cfficiat apud imperatorem, aui ut edictiiiu infringatur, aut saltcm sine vlolentia vcnicndi ad fi- dem libcrtas scrvis concedatur.
De iUusione signorum,
. Ingravcscebat quxdam ifri).r<Tpc«, ita ut honiincs quasi daemoniaci cadercnt. iftio exuslio quaedam pu- stulacea et stigmata in corporibus apparebant. Unde fiebat ut plel)s tcrrita cjusmodi plagis, niorc gentiliiio in propitiationem ejusmodi ulccrum offcrrcnt. Bar-
. p . .. D tholomxus ejus irae coelitus dcmissae causam pctil. uempe quae i ' .„ t * *j j_ Agobardus rcspondct haec fieri Deo volcnic, ct angclo pfimum, dein Hieronymum. Aliquos explodendos de J„. ._„,^ L.ai^^m. a^.kkmo i.^ai..,,J^^
primum
Judacis : Aquilam, Tbeodotion, Symmachum, Didy- mum. Expositoresitalegantor, utpraeeant Scripturae, noft CKffi judicandi libertate^ sed cum credendi nccessi- tate, expositores vero, non cum credcndi necessitatc, sed cum judicandi Hbertate. Ipsos errasse in gram- matica, non ibatitla, nec impcritia, sed ratione con* descensionis.
Ad III. Exemplo Mosis et Aaron, quornm alter propheta vocem habuit impeditiorem quam Aaron qui non erat propiieta : ai)OStoIorum qui promulgant
mioistrante, erudicndis fidelibus, cruciandisquc rc- probis , ut olim pcr vesicas turgcntcs ethaemorrboidcs iEgyptios et Pbilisthaeos profligavit : multaque alia subjicit, quae otio lecioris rclinquimus.
Ad Matfredum.
Epistola baec nil aliud depingit quam miserias siii sxculi a Judaetis commotas, qni fnnditos integritatem morum et religionis et harmonia^ pnblicae convulse- rant ; ct rogat ut qut apud imperatorem plurimuiu posset, ejusfflodi turt>is mcderctur.
• Hilduinus abbas monasterii S. Dionysii apud Parisium, sacrique palatii archicapel. ; Conrad. abb. Uspergeni.
15 PtVOLeGOHeNA.
Ad elerum Lugdunensem. de modo regmihis eccie- A Cmigregstur Francf^riirti, ubi Nicaea apertis senten*
tiis damnalur. L Unus Dcns adorandus siue iuiaginc, etc.
siasiici,
ExotUr intcr clericos Lugdunseos ri«c de admim- stranda Ecclesia, movent Agobardum de scribendo hoc themate. Et primum ab unitaie Ecclesiae, tnm membrorura, tum capitis, hortatur singulos ad invi- cem incundam paccm. Ejus hscc sunt axiomata.
L tJnicae sponssc unicum esse sponsnm : qui cnm sit esscntialiter veritas, pax, justitia, etomnebonum, debet propterse, nonproptcr aliud, diligi.
U. Ciijus Ecclesiic membra non sunt illi qui vicis- sim dissidcnt, sed qui mutuo convcniunt, ct in amo- rem cnllumque ipsius asdificant.
IIL Unde fit ut ex illo mutuo amoris et vinculi nexu, Christus et Ecclesia voceniur agnus unus, sponsa una.
IV. Adde quod ex illo intcrno et SRterno connubio agni et agnoe generentur agni et oves ; qui efliciunt unicum , inseparabilem , et seterno indissolubilem vinculo agnum, id est, Ecclcsiam.
V. Ex illa generatione flt ut qua* sponsa Christi vo- catur, Cbristi vocetur filia ; quia quos simul-et scmel ab aeterno pro spoiisa duxit, eosdcm singulalim ct in tein- pore per Verbum gcnerat. Vocatur frater proptCr cx>mmunc nalurrc ct carnis consortium cum homlne.
Vinca, proptcr mnltiindincm filiorum. Horlus, propter varictatem ct Vefiustatem. Fons, propter exuberantem undiquc lympharnm ccDlcstium copiam. Fons signutiis, propier admiranda et occulta mystc- ria. Regina, jiropter impcriunr in Synagogam, dae- moncs scctasque univcrsas. Ancilla, propter obedicn- liam. Matcr, propter gcneraiioiicm filiomm. Quas diversitas nominum, nihil divisum, scd unum spon- ftum sponsamqne unam efficit.
Ista unitas aflectus dcbet avocare ab omni dissidio clerum, ut stato muncri navct : quod cst esse adju- tor Dei, non Antichristi.
Eorum qui dissolvunt unitatem, mullipliccs snnt. Gornipti, qni apcrlo scandalo unitatcm Ecclesi» conturbant. HypocriUc, simnlata justitia. Adulteri, aperteetsimulateveritatem corrompcndo. Ambitiosi, honoriscausa. Mercenarii,lucclli dulcedine. «iXovtoc, corda non in sponsi, sed in sui amorcm laudemque alliciendo, unitatem Ecclesiae abscindunt. At verus
II. Nullum cxcmplum alicubi totis testamcntis Pa- tribusqne adorand;c imaginis. *
III. Esse debcre omamento, delectandis ocolis, non instmendis populis, etc.
llla sctate scribit Clandius Taurincnsis de adora- tione imaginum. Coiitra ipsum Jtmas Aureliancnsit. Pleriquc concurrunt In cadcm materia agitanda. Rcges ipsi. Agobardos apertissime ; cujus haec pnc- cipua sunt capita e D. Augustino caHcrisque Patrl- bus.
I. Nulla est alia Dei imago quain hoc qnod est Ip^ ct sccundum quod est ipse, non potest pingi, ideo B neqne adorari in imagine, nisi in illa quam ipse nd- bis pr^scripsit, ncmpc Christo.
n. Duplici quidem adoratione, extem|i et intema. Utraque vocatur religio; qua intemc ct clctemeob- stringimur 9ctemum et soli Dco ; ad quam pcrtinent ^ou^ia, >0rr/9ffia, caetcriquc cultus, quatcnns sunt no- mina rcligionis.
m.Ubi vcro suntnomina orficii et scrvitutis huma- njB, ^ouXita potest dici*dc scrvis etsubditis; e-Jffi^ttfle, de omnit)us. llonor de sanctls ct martyrihus. Pietas de parentibus. At sola religio de Deo, quia soli om- nino Dco debctur.
IV. Unde patct neqne angclos, nequc sanctos ullo rcligionis adorandos cnliu, pncter «litemam Dcf imah ginem, qax semediam intor homineB Deumqnt eon-
^ stituit.
V. Angclos: !. quia beati smit beatitudinc Qliena; %, quia uoluut oflerri sibi cjosmodi cuttus ; 5. qnia per boc a dnemonibns discerauntnr.
VI. SanctoB : quia non sunt sancti nisi sanctitate Spiritus, lumina nisi a summo Inmine, dii nisi a Deo; aguntque mirabilia, non ut causm, sed ut raedia el instmmcnta ; ideoque relictis iUis, longius ad lumeo acternum devolandum.
VII. Quomm nihilominus mcmorias, vestigia, si qua sunt, slve in scriptis, sive in corpore, imo eomm sepulcra propter resurrectioncm, vitaro, imiiationem honoramus. Non tamen ipsis templa atit aUaria coa^ stmimus, scd soli Dt!0.
pasior, veneque pacis cnstos, abjicit a ministerio ^ VIll. Adoraiionis enim hacc Icx est ut nulla crea-
ejusmodi portenta, invigilat gregi, sine ignavia, sine impcrio, sine simulatione, sine scandalo, pascitque cum secunduAi omncs formulas sibi a Qesare coilcsii pnescriptas. Ut sint tales, bortatur omncs pastorcs, prcsbyteros, abbatcs, si velint csse membra unici capitis, et administrare Ecclcsiam sccundum man- data divina.
De imaginibus, Assumpto Dccalogi sectmdo mandato, tractat hic ex professo Agobardus de cultu iniaginum. Stupenda suo saecnlo imaginuin crat supcrslilio, et circa cul- tuni simulacromm horrenda dissidia. Priina Nicxa prxscripsit adorandas, secunda confirmal. Oriuntur rixx toto Oriente, qutc sesc difi^undunt in Galliam.
lura, nullum phantasma a mente de Dco cffictuip, nuUum opus hunKinum> nec sol exoriens, nec occi- dens, nec nubcs, nec ignis, nec arborcs, ncc opera horainum, ut sunt imagiiics. Nain si opcra Dei non sunt adoranda, quanto minus hominom, id cst, iina- gincs Dei, angclomm, sanctoruin !
IX. Ncque objicias, non te imagincm, sed rcm imagine efficlam. Nam objectum tcrminat adoratio- nem. Adde quod fraus cst Satanae, qui spccic honoris sanclorum, ad idola mcntcm traducit, ct a vero seterno ad carnalia nos demcrgit.
X. Picturae aspcctandae, ceu res inaniinatse, ocuio cxteriio. Deus inlerne adorandus. lilx, causa histo- ri«, et memoriae, non rcligionis : Deiis latri?e» dou*
17 S. AGOBARDI EPISCOPI LUGDUNENSiS 2S
liae el sempiternx religionis. lUx sine cura, sine A testes, vulgaris purgatlo, neinpc aqux fiigidx, vel
lionore, quia nec male nec bene possunt facerc. Deus cum spe, cum amore, cum honorc et gaudio sine fioe.
XI. Addc quod ut abjiciatnr omnis superstitio, nuUa imago in parieiil)us ecclesias depingenda, nul- lum simuhcrum erigendum ; nec illas imagines vo- candae sanctx, quia nii est sanctum nisi .Dei tcmplum (/ Cor.)^ ui adoretur unus ct verus Deus in saecula sasculorum. Amen.
De dispematione toliu$ rei eccle%ia$tic(B. (Prtefixui a nobis e$t hic titulut, ex mente auctoris,)
Convocavcrat Ludovicus imperator coelum amplis- simum pontiflciac et iaicx» de rcfomianda Ecclesia. Inter oeleros pneluxere ceu faces lucidissima^ Ada-
candentis fcrri, adhibebatur. Agobardus tanquam nefandas impugnat, ostendens res occultas nunquam patcneri cjusmodi certaminibus. Horlatur ad pacem, et totam fcre ctbicam Cbristianani complcctitur.
Semio Agobardi,
Hxc concioest lepidissima, varia ct divinis nguris circumludda. Habet pro matcria Christum. Scd ab ilio capite in varias sesc diflundit et exspatialur arc- nas : De Ecclcsia, dc cjus mcrilis, dc Anticbiislo. Quae quia sunt paulo afAsOoSixo:, rclinquo.
De divisione impcrii,
Imperii pacis sedulus, memorque ancipilis vIlt exitus, convocato totius Gallia: convenlu Ludovicus impcralor in tria rcgna disccrpsit imperium, sum-
lardus et Elizaccharus; ille intcgritate vit;e ct fulgore ^ roamquc Lothario contulit ; adbibitis ouHiiuui jura-
muneris, hic doctrinse luniinc. Unanimi anima rcpa- randum Ecclesiae decus conclautantomncs. Agobar- du8 excipit eorum alacres vultus : orat, et pro Ecclc- •ia agit, convertit singulorum animos ad labantem pene Ecclesix gloriam ; xdiflccnt, erigant, maccrias iam subruentis Jerosolymx. Indc insilit in laica: fraudis sacrilcgium, qui dc peculatu ecclcsiastico convivunt, et rem Dei rem sacrilcgi crGciunl. Probat a primis nascentis Ecclcsio! exordiis, kncrenieutis, accrementis, quibus cocpit ditari, duce Spiritu, sta- lutot canones, qui direptioncin rei ecdcsiasticae tetarent, nulliqne citra consdenlise pernicicm con- eederent ab illis canonibus discedere. Rogat Casia-
mentis, ut moris cst, fidelilatis ct obedicntiie. Dcsci- scit Lotharius, patrcm invadit. Favcnl ccclesiaslici huic imperatori, cijus obsequiis juramento snlcinni fuei*ant conslricti. Quibus cum patcr vellet po^iias infligcrc, Agobardus audacter respondet cuin fuisse illius tumultus ct dissidii publici causain, eo quod divisissel imperium ; ct quod est audacius, profl- tctur apcrtc se obsecuturum Lothario, proplcr viii- culum juramcnli, etc.
De compdratione utriusque regiminis, Duae Iiic couliuentur epistola^ ejusdcni argumcnti. Prima ad Cxsarem Ludovicum, qua nostcr episcopns obtendit causas fugse et roorae. Propter publicos tu-
rem ot medeatur, cceium ut depreccthr conlra sacri- p mulius. Indeinsilit infastigium splendoris impcrialis.
legos Gallos. Excipitur ab Ilelizaccharo ct Adalardo •enibus alacriter oralio Agobardi. Moncnt de hac re imperatorem : qui convocato concilio politicae et leviticae faniiliae, mutuas exstinxit discordias quae de possidenda re ecclesiastica laicos ct episcopos con- turbaverant. Quia vero quidam erant detractorcs qui passim de audacia et ignorantia Agobardi rumores circumfcrebant ejusque dissidii auctorem ipsum pro- miilgabant, Agobardus ejusmoJi iabem diluit; rei Teritate effigiem expressit apud quemdam amicum qui eum de hac re iiiterpellarat. Et inde re nata captat locom scribcndi de rebus ecclesiasticis corum- qne ministerio, sumptis ex utroque Testamento tcsti- moniis. EJjus sumroa capita haec sunt. De saccrdoti-
quod probat subesse pontificiac majestati, tum cx auctoritatc canonum, tum qujbusdam Lalinoruin Patrum teslimoniis. Et ideo monct ut vcnienlem iii Galliam Grcgorium ponliflccm, mcdialorcm pacis domesticae, benignc excipiat, cique biiniillime seso subjidat.
Secundx sensus est rjusmodi. Defcctio Lotbarit abripucrat omnem pene Italiam, pontiflccm, mul- tosque ctiam episcopos Gallos, quoruni opc patri cripcret imperiuro. Yeri Galli rccalciiranl, citant Agobardum, recusat. Habcnt convcntum ; cujus krc fucrunt capita adversum ipsius contumaciam, pro conflrmanda Gallicana liberlatc.
1. Episcopum Romanum, vocandum papam, fra-
bu8. De dedmis persolvendis. De pcena sacrilegii. De p ^"^™» "<>» ^"^™ Patrem, neque pontificcni
bonore omni aevo episcopis impenso. De non alienan- dig ecdesiis, et perpetuas inserit calumnias contra Simonianos. Haec omnia, quia nituntur iocis, non rationibus, lectori do.
Liber de divinis senientiii digeitu$. De divinis sententiis contra eos qui putant judicium Dei aqua vel igne*vel armis patefieri, Titulus hiiyusce voiuminis non mihi vidctur satis congruus. Quia hic est sensus. • Dupliccs modi pur- gandae fraudis occultae et scelcris, fcrri et ignis. Pri- rous erat Gundebadi, qui controversias, ubi non erant testes, ferro ci armis diriniendas pnccepit. Secundus, invetcratac consuctudinis. Ubi deficbant
2. Imperialcm roajcstateni plus possc in admini- stranda Ecdcsia quam ponliflciam.
5. Caesarem non dchoncstaudum praesumptuosa excommunicationc.
4. Posse unum aliqucm pontificem abjici sinc in- juria scdis apostolicac.
5. Episcopos in causa fidei jusjurandum prxstare solitos imperaiori.
6. Agobardum primatcm Aquitaniae nullam dein- ceps habiturum potestatem in exconununiciindo, nullamque jurisdictioncm in caeteras parochias, si obedirct potius pontifici quam Ca^ari.
7. Privandum cpiscopum consortio ct honorc, qui
« Institut. Jvris canoo., I. iv, tit. 2. In Historia Burgundix.
99
LIB. ADV. FELIGEM URGELL.
30
potios poDtiftci qatm Eodeti» Gallicaiue ooncilio A 3. Antlquos Patres in cannine solitos modalari.
obecfierit.
Agobardus ex profesao respondet singulis. Gon- firiiigit qaantnm potest ista priyilegia, propter coro- roone factionis cam pontiflce et Lolbario consor- tiam. Nititur probare Gaesarem et Ecclesias Galiicas pendere a catbedra. Deinde conjicit omnes turbas et aestns flagrantes imperii, tum in inertiam Ludo- Tici, tura in occultas fraudes reginarum quibus ipse nnpserat. Aadacissime favet consilio Loibarii, qao erga norercas usus fuerat. Tandcm concltat ejus animum ad poenitentiam et bumilitatem, ut deinceps rc«piscen4o res imperii sit securior.
Publiea Ludoviei itnperatoris fXBnitentuu
Rcbus pacatis, publico conyentu compellitur La-
5. NuIIam esse rationero cur nocturn» fiant ti- giiiae.
4. Mulia esse alia cantica quae non babentur Scri- pturis.
Quibut auoque in iuo Aniiphonario et Re$pon$orio nasce adjecit blasphAniat el portenta.
5. Gbristum de coslo advexisse bumanam naturam.
6. Duas naturas commisceri in unam.
7. Homines suscepisse Gbristum, quem antea na« turali motu cognoverant et desiderarant.
8. Gbristum per aurem Yirginis in locum partus subrepsisse.
Agobardus singula confutat.
Ad 1. Ecclesiam Lugdunensem firmiier inbdesisse
dovicus imperator, propter vitae anteacUe luxuriam» B statutis Leviticae et apostolicx legis, ideoque non inertiam, ignaviam, ad poblicam poenitentiam. Agno- possc oberrare.
scit, orat Teniam, ad altare prostemitur ; terqae quaterque confessus, fluens lacrymis, deposilis ar- mis sceptroqoe, suscepit poenitentiam permanuum episcopalium impositionem, etc.
De veteri ritu eantandi p$almo$ in ecde^ia^ et de cor^
rectione AntiphonarU, ,
{Ha^c duo cavita non erant di$jungenda^ $ed in unum eomponenaa, quia eamdem pror$u$ tnateriam tra^ ctani,)
Ernpit Lugduni sectarias quidam, qui miras in ritas ecclesiasticos calamnias invexit, naevis asper- sit, et baec sunt.
1. Ecclesiam Lugdanensem a germano cantandi ritu deviasse. ^
Ad 2. Ecdesiam veterem magnopere respuisse modum canendi pocticum.
Ad 3. Diumas et nocturoas vigilias in cboro Le- vitico a Davide constitutas.
Ad 4. Scripturam adeo perfectam, nt nil illi ad- jiciendum, neque dctrabendum, sed in cis quaecun- que reperiuntur canenda, reliqua vero non.
Gaeteraque ejusmodi portcnta facili via disceipit, reslituto omnimodo et Antipbonario et Responsorio in pristinam lucem.
Et lusc sunt capita doctrinae Agoberticae, clara aane, abstmsa, et omni venustate fulgida. Quibos fruatur lector.
• •• « »
• » •«
• • «
• • *
SA»€TI MOBARDI
' ' . ; 1 • . • • ' lyfSGOPI LUfiDUNENSIS
IIBER ' ADTERSbJi DOfiHA FEil^IS VR6E11ENSIS ,
AD LUDOYICnH PIUH IMPERATOREM.
Gbristianoram religiosissimo, benignorum beni- Augusto, domno gloriosissimo Ludovico imperatori»
gnissimo, mansaetorum tranquillissimo , Ghristi Agobardus quidam ex ultimis fidelibus servulis ve-
amatori, ideoque victori ac triumpbatori piissimo D slris, subterannexum opusculum sincerissimo ac
BALUZn NOTiE.
tiente, ut ait Ado, imperatore et universa Gallomm
episcoporura
• Sancti Agobardi, Sancti nnncnpationem Agobar- do triboimus post editionem Massoni, et quia coele- stes ei bonores persolvuntur in Ecclesia Lugdunensi, nbi vulgo vocatur Sainl Agobo. Tum et in Martyro- l(^is quoque illarum partium saqctus dicitur. Ac de Agooardo quidem pauca nobis dicenda incum- bunt, pneter ea quae leguntur inter elogia. Pro nostro tamen more bic vilam ejus delibabinius. Patria Gallum fuisse aiunt, quanquam id non satis constat. Goepiscopus primum Leidradi Lugdunensis arcbiepiscopi, quem nunc coadjutorem vocamus, sed non cum titulo futurae successionis, ut ego quidem arbitror. Nam id privata auctoritate facere non potuit Leidradus , neque extra conscienliam principiSy neriuc alibi tum quam in synodo, sive provindali, sive generali. Dein illo cedcnte, ac in monasterio Suessionensi sesc abdicante, Agobardus ad eam caUicdram conscendit an. 81 5, c consen-
^ Adv. Dogma Felici$. Titulnm bnnc fecimus ex elencho librorum Agobardi, qui praefixus est codicl ms. Pap. Massoni, in quo sic habetur : Adver$um dogma Felici$ liber i Agobardi epi$copi ad Ludovi^ eum imperalorem. Nullum enim alioqui titulum ba- bcbat bic liber in veleri codice. El mirari lubet au- daciam Massoni qui non contentos inscriptione veteri epistolae ad Ludovicum Pium, aliam de suo adje- cit , tanotiam e veteri codice. Sic enim in ipso operum Affobardiconim initio edidit : Agobardui evi$copu$ Lugdunen$i$ Ludovico imperatori S. D. Quis non crcderet ita scriptum vidisse Massonum in veleri codice? Et tamen uibil illic le^itur bujus- cemodi.
M
S. AGOBARDl EPI3C0PI LUGDUNENSIS
5^
snbiiiissiino sacroque acumini pradeDliae ▼cstrx A aut iinprobclur. Quia si probalur, illis, quibus
dyudicandum direxi : quod edidi vel potius coUcgi adversusnovam, iraocxvcleri ^ redivivam bxresim, propter quosdam, quibus illud cxpedire pulavi, sic- ut ibi latius continctur. Pie igitur reclor ct doraine, caput orbis, dccus mundi, calbolicorum oranium insignis gloriatio, qui illuslralis Gdeui, propagalis et paccm ; ^ obsecro mansuctudincm vcslram, ut in contcmplationem Fiiii Dci, qui vestrum juvat imperiom , pra;ratum opasculum perlustrare non dedignemini, ut vestro acerrimo ingCDio probctur
profuturum cst, ad iegendum commendalur; si au- tem improbatur, auctor cjus per vos emeudatur. Apostolica oamque doclrina omncs borlatur crc- scere in cognitione Domini noslri Jcsu Cbristi, om- nes jubet paralos essc ad satisfaciendiim eis qui nt- tionem poscunt de ca qux in nobis cst spc. Saccr- dotem quoquc csse vuit ampleclentetn eum qui se- cuiidum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potcns sit exhortari in doctrina sana, et eot qui contradi- cunt arguere. Quod si scmpcr sectandum fuit ; quauto
BALUZJI NOTiE.
episcoporum synodo, > seu, ut apertius loquilur Htj- lu((iie imaginum exercuit industriam hominum cru- go Flaviniaceusis, c consenUente imperatore et omni diloium ; adeoque etiam Agobardus sentcntiam suam Gallicanorum cpiscoporum synodo. > Et animus in boc prompsil, ut acrem ac vchemcnlcm adver- erat eam synodum intcrprctari de ea qusc co:iem B sus adorationcm imagiuum, ila piam ac rcligiosam anno celcbrata est apud Cabillonem ab cpiscopis et evga sanctos, ad quorum imilalionem hortatur
abbatibus totius Gallix Lugdunensis. Ycrum Ado et Uugo Fiavioiacensis satis indicant lianc Agobardi subslitutionem pra*scnte imperatore faclam fuisse in universa sive onmi Gallicanorum cpiscoporjm Synodo, id est, in gencrali ac plenaria synodo epi- ftcoporum rcgni Francici : quod huic Cabillonensi Gompelere non polcsl. qusc provincialis tanlum fuit. Itaque non dc alia syno.lo iutelligi potest, quam de Hoguntiua, qua; eoJem anno habita cst, cui vero interfuisse Ludovicum imperatorem docet Ivo Car- notensis parte ix, cap. 8z. Pnebuit ista Agobardi substitutio materiam sermonibus, ob violatos, ut Tidcbatur, velustos canones; quos illibatos servari debere contcnJcbanl, ncque vioiari posse quacunqne ex causa. Dupliciier autcm pcccatum videbalur in canones. Primum, quia conslabat duos uuam ca- thedram capcre non possc. Deindc, quod prohibi-
dmnes Christianos. Superstitionum igitur inimicus capitalis, ctiam eorum stultitiam vehemcnter cxa- gilavit qui grandinem et tonitrua cxterasque coeli tempcstatcs excitari possc putabant ope magorum et incanlatorum, quos ob hoc ipsum a;tas iila vo- cabat tempeslnrios, Plane magnum virum fuissc persuasum habco. Sed uno pcssiino facinore, quid- quid nonnulli contra sentiant, ilhistria sua facino- ra ingentcs(tue virtutes commaculavit. Nam trans- grcssus in partcs Lolbarii Augusii, qui Ludovicum palrem anno 853 co usque deprimere ausus cst, ut etiam in carcere concluderct, paMiitentiaiquc pu- bUcieaddici procurarct; transgressus, inquam, Ago- bardus in partcs Lotharii, tanta animi conlentionc ac pertinacia eas tuitus cst, ut vel ob hoc ipsum annumeralus sit iutcr pnccipuos Lothariauic faciio- nis auctorcs. Ea dc causa ab Ecclesi» prtesulatu
tum sit ne quis episcopus succ^^ssorem sibi eligat. q semotns csl auctorilate synodi quic anno 835 habila Cessisse lameu coutradictores conslat. Quam vero est ad Thcodonis villam. Kursum ca causa agitaiR obcausam cesscriut, nonconstat. Ego facile crcdi- est anno scquenti apud Stramiacum, haud procul derlm, Agobardum propriis Virtulibus ct principis ^Lng:dnno/, ^cd nulic cvrmtu, proplcr abscntinm Ago- optimi studiis adjulum, prxvaluisse advcrAis;iU>1-:^;*bar(]t«;TdniStim cihh>feV9ea(a concordia fuisscl iulcr dos; tum ctiam quia Lcidradus in euminclful^^fefli^^^Xpiboiulbil^li»*)^ , Agobardus ad sedcm
vir in auia ccleberrimus, et qui novissimo* facTuofe suam redire permissus esl. Dcmum ahiit c vivis magnam sibi auctoritatcm conciliasse videbatur. Et^ .apjid Santon^-A(iititatiicr*:scCunda3 populos, iu c\- exstabaut plurima cxempla cx antiiiilifjfbo ,**TlitP^ * ^c^^ arhilror, 8i0.
substilutionem illam peragi sinereuL li^ct^ix ^piem: "•Aaareo anuo Ld(I()vlcus iinperator, ul scriptum est Agobardus iil pessima et cxulccratissima tem[>ora, in Annalibus Bertinianis, in Aquitania fuit, moius
qucmadmodum ipsc non scmcl comiueritur. Kcti- nuit tamcn intcr hxc temporum maui constantiam episcopo dignam, vir cdBtcra timidus, et qui vix coram niaguatibus audcrct loqui. Nain suum illum pudorem ac limiditatcm ipse frcquenter inculcat. Wxcipue vero incanduit aclversnm Judseos, qnorum impios ritus profanasque cseremonias et detestaba- tur cl aboleri cupiebat. llinc gravcs adversus Ago-
Aquitanicos componcrc satngcus. Quo etiam anno Agohardum obiisse viii idus Julii tradil auctor bre- vioris Chronici S. Denigni Divionensis. E\ scripiis ejus quie cxsiant apparct notum fuissc ac familia- rem clarissiniis %tatis illius viris, tlbboni niiniriirn Rhemensi archieniscopo, Bernardo \iennensi, Ni- bridio et Bartholomtco Narl)onensibus, Adalhardo, Walae, Helisaciiaro, et Hilduino, abbalibus, Mat-
Cardum tempeslates et procelhc. Strinxit ctiain «v fredo comiti Aurelianensi , C|ui priiicipem tum lo- stylum, et quidem acritcr, cl non uno loco, in legem ^ cum obtinebat apud Ludovicum Pium, WallVido
Gundobadam, quam pietali ac simplicitati Christia- n« valde contrariam essc cxistimabat. Robustc ctiam ac cruditc ncrvos suos intendit adversus cr« rorein Felicis episcopi Urffcliensis, qui paulo ante morluus erat apud url)em Lugduncnsem. Canonum in primis perpetuus ac coustans defensor, ut gna- rus; adeo ut eliam Romanos sui temporls graviter perstringat, quod Gallicanos canones ob eam, si Superis placct, causam contemnerent, quod cos neoterici Romani non commendaverint, vci quod iegali Romani iion iuterfuerinl in eorum conslitutio- nc. Mirum, si vir ita compositus non uicurrissct invidiain hoininum setatis su;c. Itaque opus habuit apologiam pro sc scriherc advcrsus calumnias et obtrectatioiies abbatis Fredcgisi, viri alioqui cele- berriiiii, itcmque adversus quostlam Provincialcs ct Septimaiios Agobardico noiuini valdc iiiiquos. liitcr hxc, incalcscens quxstio dc adoratione cuU
Straboni abbati Augiensi. An vero pcr trieiiniiim fuerit abbas monasterii sancti Mcdardi Sucssiom^n- sis, ut placuit quibusdam, ab anno nimirum 830 quo Hilduinus abbas in exsilium missus est a Liidovico Pio, aliis discutiendum rclinquo. Atque baec dc vita Agobardi dixissc sufliciat. Nunc ad institutum no- strum rcvertamur.
» Redivivam ha^resim, Quippe Fcliciana hderesis propagata est ex hxrcsi Nesloriana ; ut oslendct infra Agobardus, ct scribit etiam Adrianus 1 papa ad Hispanos cpiscopos in Codice Carolino lil. 97.
b Obsecro matisuetudinem. Imitatum hand dubie ex libcllo Precum Marccllini ct Faustiiii presbyto- rorum, qui sic iiicipit : Dcpreca^mur mansucludihem vestram^ piissimi imperalorcs^ Valentiniane^ Theodo^ 51, et Arcadi^ ut hxc in contemplalione Chrisli Fitii Deiy qui vestrum jnvat miprriMm, infatigabititer tcgc- rt difjnemini.
S3
UB. ADY. FELICEM URGELL*
54
niagis minc, quando jam propinqunm csse cerni- A ni^ glorise cupidi, idcirco Itonis detrectant, nt se illig
mvs ti^m|nis illnd, de quo Doroinus loquitur : Yerum" tamen teniens fiiau /tomtnii, puia$ inveruet fidem iuper terram ?
1. Posi obitum Felicis iUius qui fuerat quondam episcopus in « sede OrgcUeUna inyenta cst a nobis quxdam schedula ab eo edita sub specie interroga* tionis et responsionis : quam cum lcgentes consi- deraremus, inspeximus hominem diUgcntcr ei fran- duienter instaurasse, quaotimi In se fuit, omnem prayitaiem dogmatis sui, in qua dudum foerat de- tectos et oonyictus, et propter quam ab bonore epi- soopatus 1» depositus : qui Ucet aUqua verba, quae prius imprudenter efierebat, postea suppresserit, aiiqua tamen nunc addidit, qua; tunc reticuit. Quam
soperponere nitantur; ct si deiractiouibus obtinue- rini ne ilii adiuirentur, isti admiralionis gloriam consequantnr. Et quoniam non desunt intcr nos ta- les quibus necesse sit ci integritatem fidei cogno- soere, per quam valeant malum perfidise deciinare, ei rectis judiciis Obtemperare, ot mereantur in dog- maie pietaiis proficere, opportunum putavi ca quae praKUcius vir male sensit, exaggcranda assu- mere, et verbis ejus, in quibus a veritate fidei exccssit, sanctorum Patrum sententias opponere, ut quisquis diguatus fuerit iegere , agnoscat qua caulela caiiioUcai veritalis purissiumm scnsum se- quatur. II» Non ego. hoc doclis et eloquentibus viris, qui
scbedulam cgo, «t poiui, juxia veritatem fidei cum B cuncla baec opiime dijudicando, probanda aut im-
reprehendissem, vel reprehendendajn publicassem, quidam ex fratribus, ut comperi, indigne tulcruni, et non perversitate auinu, ut puto, sed simpUcitaie ingenii, art)itrati sunt rae non id fecisse zelo fidei, sed zdo invidentiae, sicui moris esi eoram qui ina-
probanda demonsirai*e sufficiunt, dico, qui forsitan nec dignabuntur legcre hoc opus, rustica simplici" tate composiium ; scd meis similiims, quibus vere scioexpedire ui fidem suam subiilissime corrigant; qui incaute<^ admirantesvilamprsedicU Felicis, pro-
BALUZII NOTiD.
• Sede Orgelletana. Retinei etiamRum hodie no- nien. Vocaiur eniin vulgo La Seu d^Urgel^ id esi, Scdes Ur^ellensis. Clara civitas llispani;e Tarra- conensis, \n Pyrenaei monfis jugo siln. Egiiihardus ifi AnnaUbns ad an. 79it : c OrgeUis est civitas in Pyrenaii montis jugo sita ; cujus episcopus, nomine Felix, uatione liispanus, ab Eiipaudo Tolcti cpisco- po per litteras consullos quid dc bumanitate Salva-
nomine. Felix olim indignus epitcopuSf etc. Niminim oiim fuerai cpiscopus, id esl, antequam in ea syoo- db deponereliir ab honore episcopalus. Tum vero jussu principis (non autem episcoporum, ut perpe- ram scribit Mariana) apud Lugdunum clarissimam Galliarum url)ein relegalus est.
c Admir, vit,. pr, Felicis. ConslakU crgo per illas teiiipesiates, Felicem esse episcopiini moris antiqui,
loris Dei et Domini nostri Jcsu Chrisli senlire de- ^ moresque ejus esse iuculpalos. Nam non Agobar- beret, utrum secundum id quod homo est, proprius 0 dus solum id docet, sed etiani Alcuinus, eoruindem
an adopiivus Dei Filius credeudus esset ac dicendus, valde iucaute atmie inconsidcrate et contra anli- quam catholica! Ecclcsix doctrinam adoptivum non soluui pronuntiavit, sed etiam scriptis ad memora- tum episcopum libris perversissime pravilatem opi- nionis su;je defendere curavil. Uujus rci causa ductus ad palatium regis, qui tunc apud Reginum Uajoarise civiiatem, in qnk et hiemaverat, reside- bal. Ui)i congregato cpiscoporum concilio audilus cst; et errasse conviclus, ad pnescnliam Adriaiii poniincis Romam missus, ubi etiam coram ipso m basilica beaii Petri apostoli haeresim confessus esi atque abdicavii. Quo facto, ad civitatem suam re- versus est. >
^ Depositus. Incertum hactenus fuit, quonam de- roum tenopore FcUx episcopus Urgellensis fuerii depositus ab honore episcopalus. Neque enim as- sentior Joanni Maiianx, viro alioqui erudilis imo :
tcjnporum scriptor. Hcec sunt ejus vcrba in epi stola ad Elipandum Tolelanum episcopum : c Legi- nius enim in opistolis beali Felicis, viro scilicel religiosie viiu; praicipuo et sanctitate spectabili, si catholiram fidem et ecclesiasticam unitaiem, sine qua nuUus Deo placere potest, ainare et prasdicare vclit. » Et infra : c Lieet pra^fatus famulus Dei Felix laudabili vita vivat coram hominibus ; tameny ut videtur, in mullis cathoUcae fidei professione non omnino pleniter Palrum sequitur senteuliara. » Ilem : c Etiam ct io Iioc tUcC sanctissiinae voluntali obnixius suadere ratum putavi, ui eumdem virum venerabilein Feliceni tuis sanctis precibus et sua- vissimis suggestionibus convertere ad catbolicse fidei unitalem ei verilalem nitaris. Fideiis cst enim Deus, pius et misericors, qui nullatenus oblivisca- turojus multa l)ona, et religiosam vitam, etlabores.
qua die noctuque iiidefcssa voluntale desudat. Qiian- qiii ex corrupto Adonis Viennensis loco collicit eam ^ ta sit tibi corain Dco et sanctis ejus gloria et re- deposiiionem fuisse peractam in concilio l^ranco- ^ muneratio intende, et dUigentius considera in sa-
fordiensi, quod anno 794 congregatum estjussu Caroli lla^ni. c Re discussa (iiKfuii Mariana, lib. vii Rer. Hisp. cap. 8), prava opinio cum auctoribus reprobata esi; ac, nisi mutarent, FeUx et Elipan- dus sacrificiis interdicti. FeUx, ut Ado \iennensis esi aucior, Patrum sententia relegatus est, et Lug- duni, nunquam erroredeposito, extremum viue diem clausii. » Facilius crediderim, datam Felici veniam a synodo, si resipisceret ; hunc vero errorem suum alKlicasse, sicque in honore episcopatus pernian- sxsse. Sed quoniam rursum ad pristinos errores revolvebatuT, Aquisgranum dediictus ad Carolom Magnum, in synodo quse anno 799 illic habita est» depositus haud dubie fuit. Istud facinus ea tem- pestate peractura ex eo patet, quod in epistola quam sialim posi synodum Ulain scripsit ad clerum popu- luwque UrgeUensem, non obscure sigiiiUcat se epi- 5C0puiu tuin non fuisse, cum sic iocipit : In bei
lute fratris tui, etiam et tanli viri, et iaro pncclane difi;nitatis et sanctitalis famulo Cbristi. » liem : c lllum vcro FeUcem, quem tu charitate summum, pudicum, moribusque omatum asseris, nos babemus in castris Christi. > Tum in epilogo libri iv adver- sus Elipandum, eis qui de ratione catholicae fidei dubitare viderentur, propbnit exemplum Felicis ab errore ad catholicain conversi : c lUius religiosi viri, iiiquit, et magni nominis inter suos edoctus exemplo, etc. Demurn in epislola 76 (nunc 4) Feli- ccm laudat ob pietatem, ejusque [)reccs postiilatapud Deum, velut viri sancli. Non iiyuria ergo in v/'tu- stis tabuiis Ecclesiae Urgellensis dicitur sanctus. Nihil itaque fallacius est qiiam prava religio. Unde colligi interim potest non statiin ex sancla episcopi vita sequi doctrinam rjus esse sanam. Tentat enim nos interdum Deus, ut p;dum fiat utrum dihgamus eum, an non. c Luce clarius apcrta causa esi ,
85
S. AGOBARDl EPISCOPI LUGDUNENSIS
36
band»pfitantcaiicla quac (Iml; nescicDtesquia nonAElut alius doctor dicit (Aug., ifi Psal, cxlvii) : ex vita hominis metienda cst fides, sed • ex fide pro- banda esl vita. Quanquam enim muUi bene credcn- tes, niale vivendo pereant ; nuUns tamen male cre-
dens, l)ene vivendo salvatur. Solius enim omnipotenr tis Dei est nosse occuUa hominum, vel quis cum reprchensibili vita bumilem mentem gestet, aut quis b cum laudabili vila superbam. Neuter enim perfectus est. Sed quis e duobus magis auctori dis- pliceat, illi soli suppetit nosse. Scimus namque qnia qui infirmilatis suae bene sibi sunt conscii, sanctos se esse, etiamsi ab aliis dicantur, non cre- dunt. Qui autem propter bonam convcrsationem, dum laudantnr ab aliis, sanctos sc esse confidunt, et idoneos se put mt atljudicandum caateros ct aitos quidem propter vitam carnalem, alios autem pro* B IV. Ncstorius haereticus sic dua!^ naturas in uuico
Sicut virginitas carnis, corpus intactum esl; ita virginilas animx» fides incorrupta. » Ait etiam (Aug., Tract, viu in Evang, Joan,) : c Sic est veritas Christus, ut totum verum accipiatur in Christo ve- rum Yerbum Dei, Deus aequalis Palri, vera anima, Tcra caro, verus bomo, verus Deus, vera nativitas, « Tcra passio. Si aliquid hic dixeris falsum, intrat putredo, de veneno serpentis nascuntur vermes mendaciorum, et nihil integrum remanebit. Quia ubi fuerit falsi alicujus corruptio, ibi veritatis inte- gritas non erit. » Valent autem muUum ad perpcn- dendabi subtilitatem veriiatis, qus dieturus suui in hoc loco; si tamen competentcr valuissem cxplicare quae dico.
/ter fatuitaiem sensiis despiciunt, omnibus tamcn in commune detrahunt, non possunt illi placere qui dixit : Discite a me quia miH$ sum et humilis corde, Qui autem vere placcre Dco curat, subjiciat animam suam Deo cum omni humilitate. Fides est enim prima quae subjugat animam Deo, deinde praecepla vivendi; quibus custoditis, spes nostra firmatur, et nutritur charilas. Cum ergo cognitio et actio beatum hominem faciant; sicut in cogni- iionc vitandus est crror, ita in actione cavenda est neqnitia.
Filio Dei Domino nostro Jesu Christo dividit ac se- parat, ut in disputalione dogmatis sui sic de uno quasi de duobus loquatur, quasi alium suspicans Deum Yerbum, alium Emmanuel, Ucet plerumque mam homm foleatiir personam. Econtrario auteni Eutyches in dogmate soo sic de onici FiUi Dei lo- quitur singulari persona quasi de ima svhslaDtia. Et quanquam sempitcrnam divinitatis ejus nativi- tatem confltcatur, temporalem quoque hunianiiatis non neget; ita tamen ulranique subslanliam permi- scet atque confundit, ut una tiuiluinniodo pra^dicare
III. Quamobrem obsecro dilectionem vestram, . intelligatur. Cum crgo utrumque, id est, Nestorium,
quibus hoc opus nec^ssarium esse dico, non vobis ^^ Eutychem, vcritas fidei abjiciat, quae mcdium
iiyiciant fastidium verba simplicia ; sed potius dele- iuter eos tenet locura; bcatus Cyrillus, ejusdem
ctet vos puritas fidei. Quoniani in verbis disscrcn* vcritatis defensor, Alexandrinus antistes, dum vcl-
tium, ut quidam Patrum ait (Aug., de Doctr, Christ, L IV, c. 11), veritas amanda est, non verba : c Quid enim prodest clavis aurca, si aperire quod Tolumus non potcst : Aut quid obcst Ugiiea, si boc potest, quando nihil quaerimus, nisi patere quod dausumest? » Qui autem omnino dedignatur legere nostra, habct hic sufficicntcr sanctorum Patrum sententias adncxas, quibus confcrat sensuin Felicis. JTanium non negUgat ad earum regulam fidem suam pnrificare : quia, ut beatus Athanasius ait : < Fi- demcatholicam nisi quis integram inviolatamque aervaverit, absque dubio in aeternum peribit. »
let corrigere pravitatem Ncstorii, propter obscurita- tem Tcrborum, ut pote subtiUssiina) rei, oflendit beatum Joannem praesulem Antiochenae Ecclcsiae, ct cos qui cum iilo crant ; factaque est divisio intcr Antiochcnam et Alexandrinam Ecclesiam. Rogatus est autcm ab Antiochcnis Thcodoretus Cyri cpisco- pus, ut ageret adversum beatum Cyrillum. Etniirum in moduin, dum utrique esscnt catholici, id est, et Antiochcni, et Alcxandrini, beatus Cyrillus dum putatur csse h%reticus, quoJ non erat, inventus est a Theodoreto inter Nestorium haereticnm et Cyril- ium cathoUcum nicdius locus, undc idem Theodore-
BALUZil NOTJE.
inquit Yincentius Lirinensis, cur inlerdum divina D esse dicuntur. Prxclarc Optatus Mirevitanus inUbro
providentia quosdam Ecclesiarum magistros nova quaedam dogiiiata praedicare patiatur. Ut tcnlct Tos, inqiiit, Dominus Deus vester. Et profecto ina- gna tentalio est, cum ille, queio tu propnclam, quem propbetarum discipulum, quem doctorein et as- sertorem vcritatis putcs, quem sumina vencratione et amore complexus sis, is subito latentcr uoxios subinducat crrorcs, etc. > Tum adducit exemplum Nestorii, Photini, et ApolUnaris; quos magnos vi- ros fiiisse constabat, et prxvalidos haereticorum i^versarios.
• Ex fide probanda est vita. Nimirum juxta men- tepi TertuIUani, qui in capite tertio libri De Pras scriptione Ha^reticorum sic loquitur : c Ex personis probamus fidein, an ex fide pcrsonas? »
b Cum laud. vita superbam^ id est, mentem. Erao et in pannis quoque potest esse fastus. Ergo et ni quoqae superni esse interdum possuut, qui sancti
secundo adversus Parmenianum, et auidem appo- site prorsus ad mentem Agobardi : c MeUorainventa sunt pcccata cum huinUitate, quam innocentia cum superbia. » Sic apud Sulpitium Sevcnim in dialogo 1 , cap. 5, cum puer quidain aspidcni illaesus appre- hendissct, idquefacinus fratresmonasteriiin moduni roiracuU cxtoUercnt ; abbas, ne infirma aetas inso- lesccret, virgis compescuit, dictitans c quia mclior csset innniiilatis conscientia, virtutum vanitatc^ » Yide S. Crcgorium in lib. iv, De Cura Pastorali.
^ Vera passio, Apud Auguslinum Tractatu viii, in Evangelium Joaiinis, et apud Prosperum in Libro Sentenliaruni ex Augustino cap. 526 legitur : Vera nativitaSf vera passio, vera morSj vera resurrectio. Si aliquid horum dixeris falsumj etc. Sed apud Augu- stinum non exstant haec vcrba ; Quia ubi fuerit faisi alicujuscorruptiOy ibi veritatis integritas non erit; qu£ tamen ieguntur apud Prospcrum.
57 LIB. ADV. FELICEM URGELL. 38
liis piignans pro veriiaie , agerct contra vcritatem ; A l)us lectis, proiuisit se omnis emendationis diligen-
qtii diim istis catholicis placeret, illis displiceret : qiiod tamen, Deo auxiliante, Joannes et Cyrilii in- dustria correctum est.
V. Hxc itaque idcirco ad medium deduxi, ut quam subtiliter, quam humiliter, quam \eraciter, quam timide fidei veritas inquirenda sit, sollicite perpcndamus. Igitur antequam de eis quae pnedi- ctus Felix scripta reliquit dispulemus, pnemittcn- dum video quomodo propriis verbis quibusdam, ad- liuc vivens, aliqua improbanda persuadere conat^is est. Cccpii aViquando, ut dixi, quosdam docere, ut crederent Dominum nostrum Jesum Christum, se- cundum camem veraciter nescisse scpulcrum La- zari, cum diceret sororibus ejus : Ubi posuistis eum
tiam sibimet adhibiturum. Propter quam rem sllen- ter eum dimittens, non putavi necessariura esse easdem blasphemias ejus in exteros publicandas, quia ^ nec ad me pertinebat.
YI. d Post mortem vero ejus, cognovi per qiios- dam fideles fratres, qui ab illo audierant, quod di- xerit Deum Dei Patris Filium nullatenus dici debere passum aut crucifixum, sed ab eo hominem assum- ptum ; confirmare hoc nitens exemplo Isaae, qui a patre ductus ad immolandum, non ipse, sed aries pro eo est immolatus ; tanqiiam in Isaac figuratus fit filius Dei, et in ariete filius homiuis. Hxc autem faciebat sxpedictus Felix, quia nullatenus acquiesce- bat sentire, nec suadere sibimet ita valebat, ut cre-
{Joan, XI, 54), et veraciter • ignorare diem judicii, B deret in uno Domino nostro Jesu Christo duarum
vcraciier etiam ignorasse quid conferr^tur a duobus discipulis anibulantibus in vla de his quse facta fue- rant in Hierusalem; veraciter quoque ignorasse utrum plus diligereiur a Petro, quam ab aliis disci- pulis, cum diccret : Simon Petre, ama$ me plus hi$ (Joan, XXI , 46)? Hoc ut cognovi, ^ aceessi ad eum coram ipsis quibus ista suadebat, et interrogavi eum utrum ita prorsus sentiret. Quod cum confir- mare tentaret, objurgavi eum, et detestatus sum pravos sermones ejus ; ostendique ut potui, caeteris qua custodia ista repudiarent, et quo sensu loca iila Scriplurarum intelligere deberent; ipsique Fe- lici sumptas sanciorum Patrum sententias, quae blasphemiis ejus contrairent legendas direxi. Qui-
naturarum unilionem snbstantialiter factam, et Deum Yerbum secundum subsistentiam carni uni- tum , sicut liquido in consequentibus ex verbis il- lius apparebit. Contra qu» et nos obviantia sibi le- stimonia sanctorum Patrum, Deo auxiliante, posi- tiiri sumus. Timens enim permixtionem Eutychetis incurrere, corruit in « divisionera Nestorii. Sed quia eum, de quo sermo est, corruisse diximus in Nestorii pessimam divisionem, opportunum puto esse in boc loco ponere sententias Nestorii, antc- qiiam ad hiyus dicta discutienda veniamus ; ut pru- dens lector cognoscere valeat quam consona Felix Nestorio senserit, et ubicunque male utramque in uno Domino dividit substautiam et confugit iterum
BALUZII NOTiE.
a Ignorare diem judicii. Idem crimen Felici ex- C probrat etiam Alcuinus in libro v adversus eumdcm relicem : t Tandcmque illuc pervenisti, inquit, ubi de die ultimi exaniinis idein Dominus loquitur : ciijus diei cognitionein Christo, in quantuni hoiuo esl, denegarc laboras, ul ex tuis verbis a^nosci po- lesi. > Tum verha Felicis adducit, in quibus vidc- baiur ita scripsisse : < Ipse esl cnim, iuquis, qui secundum praescienliani Deitatis diem judicii per prophclam pnedixit. Dics cnim ullioiiis in cordc lueo, annus redemptionis mese venit. Ipse nihilomi- nus cst propter hunianitatis naturam , qui in Evan- golio secundum Marcum prolestatur : De die autem illa et hora nemo scit^ neque angeli ccelorum, neque FiliuSf nisi Pater solus, >
^ Accessiad cum, nimirum in civilate Lugdunensi, ubi exsulasse eum tiadit Ado his verbis. c Felix Urgellitanus episcopus hivrelicus di prchensus, ado- ptivum noii propriuin Filium Dci Dominum nostrum Jesum Christum doginati^ans : qui ad pnesentiam p Adriani pontificis Romani deduclus, ha^resim verbis soluminodo abdicavit. Synodus iterum facta contra dictaiu hairesim in Francouofurt, legatis apostolicae sedis prsesidentibus Theophylacio et Stephaiio epi- scopis, et auctoritatc sanctorum Patrum convictus et damnatus esU Itenim Felix ciim errore suo peroetuo exsilio apud Lugdunum relegatus est, quem ferunt in ipso suoerrore mortuum. i Sic eniui habetvetus editio, melius profecto quam eaqux lypis Sonnianis cxcusa est Parisiisanno 1585 cura Laurcntii dc la H-jrre, in qua postrema vcrba hiijuslocLfiicIeguntur: convictus et damnatus est iterum Felix cum errore suo^ perpftuoque exsiliOj etc, quod fraudi fuit erudi- tissimo viro JoanniMarian».
^ Nec ad me pertinebat, Fciii eoim erat episcopus
In aliena provincia, in Narbonensi nimirum. Nam luni, post Mauronim in Hispanias advenluin, excisa Tarracone, episcopi illarum partium sub metropoli- tano Narbonensi enint ; ut pluribus dictum est iu noiis ad concilium Narboucnse habitum adversus Feiiccin. Sic Fauslinus episcopus Lugdunensis de causa Marciani Arelatensis cpiscopi cognoscere no- luit, co quod esset episcopus in alicna provincia, in Narboncusi nimirum, ut pluribus explicat illustrissi- inus vir Petriis de Marca archiepiscopus Parisiensis in libro priino de Concordia-Sacerdotii et Imperii, cap. 10, § 8 ; et lib. vii, cap. I , § 5.
<* Post mortem vero ejus, Hinc colligi potest (quod et Ado tradit) Felicem mortuum esse Liigduni. Quod etiam patet ex ipso iibri islius initio : in quo Ago- bardus ait repertam a se post mortem Felicis fuisse schedulam quamdam ab eo cditam sub specie in- terrogationis et responsionis. Ex Lugduno auteni, quo euni relegatum puto a Carolo Magno anno 790 post synoduni Aquisgranenscm scriptam arbitror a Felice epistolam de fldei confessione ad clerum et populum Urgellensem, quae edita est intcr opcra Alcuini. Diu cr^o post depositionem suam superstes fuisse videtur Fclix, nimirum usque ad inilium im- perii Ludovici Pii.
e Divisionem Nestorii. Alcuinus in libro i adver- sus Felicem : c Nos non sequimur nec Nestoriaiiain divisionem, qui propter duas naturas duas personas in Christo inserere voluit, nec Euiychctis confusio- nem, qui propter unam personam unam natiiram in Christo intexere voluit. Ambo a catholica fide de- viantes, impietate pares, quia fidem rectam non tenuerunt ; sed errorc impares, quia istc confundit, iilc dividit. >
39 S. AGOKARDl EPISGOPI LUGDUNENSIS 40
«{iiasi ad aiiitatcm personoc diccndo : Unu$ tamen A nt, • cl posl pauca suhjunxit , t anathema sii. »
m utroque^ non duo^ quantum ct in hoc eumdcm Nestorium imiletur.
VII. Ncstorius dicit, Dominum c Spiricus sancti virtulc iu Yirginis vulva formatunia lacUim ex mui liere, ct factum sub Icgc, ut omnes nos a servitute legisrcdimcret; ante jam pnEdesUnaium, adoptio- ncm accipicntcm, iocnarrabiliter sibimet viveas, mori quidcm cum sccundum legem humanam £si« ciens, suscitans vero cx mortnk, et perdjuccns 'm coelum, et conscdcre faciens ad dexleram Dei, umte supcr omnes constilutus prijicipatus» et potestateSf et virtutcs, et dominationes, et omne nomen quod nominnlur, non solum in hoc saeculo, vcrum etiam et in futuro« ab omui creatura acccpit adorationem,
Eccc haLes scntentias Nestorii : quas si ct ui con- junctione personae , ei in divisioue naturanim , verbis Fclicis conferas, invcnies eos uno sensu in- cedere.
YUI. Yidetur maii etiam vcstra charius commo- nenda de lioc quod Felix frequonter gaudet dicere hominem assun^um, vel formam servi. Quanquam enim et pie dici possit, sicut et frequentissime di- ctum a saudis Patribus invcniiur; tamen conside- randum est quod etiam impie dici possit, secundum quod in Nestorio hxc vcrba uostris displicucrunt, Ad quod beatus Gyrilhis ila respondit (in Def. xii anmh. adv. Theod» c. 7) : i Nos qiue meiiora et ve* riora sunt sapere consmeii , et sobtiliorcs contiiigen-
sicut inseparabilem a divina natura babens copula- ' ^^ inteUcctus ad explanationem sacramenti, scien^
tioncni, relationo Dei ct intclligentia omui creatura adorationcin exbibcnte. Et ncque duos lilios dici- miis, neque duos Dominos; quoniam unus filius Pa* tris sccundum Ycrbum Deus unigenitus filius Patris, sicut istc conjunclus et particeps constitutus filio communicat noiuine et honore, Domious secundum esscnliam, Deus Ycrbum, oui iste conjunctus ho* nore comipunicat. Et ideo neque dnos filios hos di- cimus, neque duos Dominos; quia manifcsto con* stituto sccundum substantiam Domino ct Filio, io* scparabilem tenct ad eum copulationem, qui causa nostrse saluUsassumptus coiifertur nomine et honore niio et Domino ; non sicut unusquisque secundom seipsum conslitulus est filius, unde ct multi sccun- ^ dum bcaluin Paulum diciinnr fiiii ; scd solus procci- puum babcns lioc quod ad Dei Ycrbi copulationem, adoplioncm ct doininationem participans j auferens quidem omnem suspicioncm dualitatis filionim ct Dominonim, prxstato vero nobis in copulatione ad Deum Ycrbum omncm haberct ipsius fidem et intel- ligcntiam et tbeoriam , pro quibus ct adorationcm pro relatione Dei ab omni susccpit crcatura. Yerum igitur Filium diciinus ct Domiuum Jesnm Ghristum, per quem oinuia facta simt, principaliter quidem Deum Yerbum intclligentes substantiallter Filium Dei. > Itcrum idem Nestorius : c Si quis euin qui est Emmauuel , Deum verum esse dlzerit, et non potius Nobisoum Dcus, hoc est , inhabitasse cain quse se-
tiamque perfecUm, ct secundum sacrarum placiium liucrarum, et mansuetudines sanciorum Palruin, Aon homiucm assumptuin dicimus a Deo Yerbo , ct copulatum ci secundum habitum extrinsccus, sed poiius bominem factum esse deccrnimus. llac ita- que gratia a pietale dogmatum dicimus exccssisse cos qui pncsumunt dicere assumpbim hominem , et afiirmant oportcre eum sicot alterum alteri coado- rari filio Dei. i Item ipse : c Factuscst igiiur liomo, non assumpsit hominem, sicutNestorio placet. Et ut credcrelur quia Cs^ctus est homo, manens quod erat, videiicet Dcus, juxta naturam; idcirco et esuriredi- citur, et ex itineris labore • lassessere, > et ca^tera.
IX. Dixit itaque Fclix in suprascripta siia sehe- dula, post aliqua qux pncmiserat, quasi interrogans : c Dcus Pater omnipotens , voluntatc genuit Filium, an ncccssitatc?» Et respondUtrf Quantum ad divinitatis ejus csscntiam pcrtinet, neque voluntate, ncque ne- ccssitate, sed natura. In vero quippe filio de sub- stantia patris geniio, voluntas nativitatem prxire non potesi, ubi natura prxcedit. Sed neque ncces- sitatc, quae in Deo utique iion est. Quantum vero ad humanitatis ejas substantiam convenit, cuindem Fi- lium suum, quia non ex semetipso geiiuit, scd de substanlia matris virgiuis creavit, et uasci voluit, ob hoc, voluntate propter redemptioncm nostram, non qualibct necessitate gus filius creditur. >
X. In hac scntenlia Fclix primum cx interroga-
cunduin nos est naturam, per id quod unitus est n tiono superflua ct vana, qua interrogat, utrum vo-
nostrae quam de Maria virgine susccpit : > et post ark|ua subjecit , c anathema sii. > Item ipse : c Si qiiisunum cssepost assumptioncm hominis, natura- liter Dci filium audet dicei^, cuin sit Emmanuel , anathema sit. > iiem ipse : c Si quis post incama- tioncm Deuin Ycrbum altenim qiieiiipiam pnptcr Ghristum nominaverit, > et post paucH sul^uiixit , c anathenia sit. > Et item : c Si quis Itomiiiem qui in virgine creatus est, hunc esse unigcnitum dixc-
luntate an necessitate genuerit Pater Filium, occa- sionem sibi parat p rvcniendi ad id quod male sen- tit, ei loquendo explicare non audet. Diccndo nam- que : In vero quippe fHio de substantia patris geuito, ita dividit divinilatem ab humanitate in Doinino, ut eam in sola divinitalc dicat verum Filium, in qua ct de Patris subslaniia esl genitus; juxta humauilatem autem, in qua et dicit illum de substantia matris virgiiiis crcatum, sentiat eum non verum, licct lo-
BALUZU NOT^.
« Lassesure. Sic omnino codex vetus ; pro quo veieris codicis. Alcuinus in libro primo adversus
Massonus cdiderat fiacesure. Et scribendum erai Elipantum, loquen^de diabolo : c Ille e«pIorare vo-
tassescere^ vetercm eamque optimain orthograpbiam lens, si filius Dci esset quem esurire, sitire, et la§^
sequendo. Sed voluimus exhibcrcboua fiderectionem sescfite ccrnebau >
41
UB. ADV. P£UC£M UHGELL.
4i
qoeodo explictfe noa andeat. Apparet enim baec Asolarum nobisdignitatumanitatemfntrodooente, ho-
fraiM in eo quod mc de snbstantia divinitatis loqui- tur, quasi de alia persona pneter humanitatem. Di- cens namque de sola diyinitatis substantia : /n vero quiffpe filio y vult demonstrare non eum esse in utra- que substantia yerum filium. Quod aulem interpo- nit dicens : Voluntas nalivitatem prmre non polest ubi natura proscedit, apcrtissimum mendacium pro- fitetur. In omnipolente enim et sempHemo Deo om- nia sempiterna sunt, neque ei qui fecit tempora, ali- quid accessit ex tempore. Naturae enim quae inilio caret et incremento non indiget, quod est habere , boc esse ; et quod est esse, perpetuum est ; et sicut nullum finem, ita nuilam recipit mutabilitatem. Non ergo in iiio natnra praecedit voluntatem, neqne to-
minemque Deo copulatum dicente filiationis homo- nymia, hoc est, univocatione honoratum, noc^ss- sario nos dictis illius repugnantes secundum r ' si- stenliam unitatem dicimus facUm ; hoc secii!!:'uni subsistentiam , nihil aliud declarantes, nisi quod sola Yerbi natura sive subsistenlia , quod ipsimi Verbum humanse natura» secundum veritateni ii.ii- tum, sine ulla conversione atque confusione, siciiti saepe diximus, unus intelligitur, et est Chri^: s, idcra Deus et homo. i Item tpse : c Unum ahiuc eumdcm adorantes ; quia non alienum corpus a Vci !to, sed ei magis est proprium, cum quo consedet rau-i ; non sicul duobus filiis consedentibus, sed sicut uro cum carne propter unitatem. Si vero sulisistentialeui
lunias consilium, neque consilium Verbum; quia B unitatem recusamus, irruimus ut duos filios prjErdi-
sicut nunquam fuit sine Verbo, ita nunquam fuit sine sapientia, sine consilio , sine voluntate , vel quidquid de Deo veraciter dici potest. ' XI. Nos autem Dominum nostrum, unicum Filium Dei, sicut verum Deum confitemur, ita et verum Filium credimus; quia non est alter ex patre, et alter ex matre ; licet aliud sit divinitas, et aliud hu- manilas; secl idem in utroque unuset vems, l>eato Cyrillo nos ita docente : c Unus ergo Filius, unus Dominus Jesus Christus, et ante incamationem, et post incarnationem. Non enim alter est filius Vcr- bum Dei Patris, et alter itemm qui de sancta Vir- gine natus est; sed idem ipse qui est ante saecula Deus, etiam secundum carnem ex muliere creditur
cemus. Necesse est enim cuncta dividere, et dicerc hominem quidem specialiter filii prsedii^ri, et rursus specialiter Deum Verbum filii nomen atque ap|M)11a- tionem naturaliter habei^. Non ergo in duos filios unus Dominus Jesus Christus dividendus est. Nulb nodo enim oportet rationem rcctae fidei sic habere, sed nec personamm unitatem, sicut aliqui opinan^ tur. » Item : c Processit homo ex muiiere, Deus essc non desinens, et ex Deo Patre esse progenitus , scd in assumptione cariiis, quod fuerat perseveruiii:. Istud allegat ubique subtilis fidei ratio. > liem ipse : c Cum Scriptura divinitus inspirata unum dicat Fi- lium, atque Dominum. Quocirca post inefiahilem unitalem, si Deum nomines Emmanuel, incamatuiu
editus : non quod ex ea initium deitas ejus acce- ^ ^^ homincm faclum intelligimus nos ex Deo Paii
perit ut sit, aut subsistendi principium de sancta Tirgine sumpserit; sed potius, ut dixi, quod Verbum subsistens ante saecula, secundum camem dicitur ex ea progenitum. Propria enim facta est ejus caro, sic- ut et singolis nobis est proprium corpus. >
XII. Quod autem totus vems Deus credatur , ita ipse beatus Cyrillus docet (Anath. i) : c Si quis non confitetur Deum esse secundum veritatem Em- manuel, et propterea Dei genitricem sanctam Vir- ginem genuisse eum carnaliter, carnem factum ex Deo Verbum, anathema sit. > Et iterum (In I>e- clar. XII anaih.) : Dicimus autem carni animam ha- benti rationalem unitum Verbum, sed ultra mentem,
Verbum. Sive hominem dicas, nihilominus illuiii ipsum in mensuris humanitaiis parlicipatum dis|>cii sative cognoscimOs. Factum vero dicimus palpabi • lem qui impalpabiiis est, visibiiem qui invisibilis est. Non cnim fuit extraneum ei unitum ipsi corpuf,, quod etiam dicimus esse palpabile et visibile. {^xn autem ita non credunt,. distinguunt autem, sicitl dixi, sobsistentias post unitatem, et puram eis Ci)- pulationem subintelligunt secundum solam digiiita- tem sive auctoritatem, alienat eos ab his qui recle sapere consueverant praesens anathematismus. >
XIII. Interrogat Felix : c Utmm Maria virgo Deum et hominem, sicut pariler, ita et similiter ge-
et ineffabiliter, et sicut solus ipse novit. Ergo per- ""''» ^" *'*^^ genitrix deitatis, et aliter humaniw- mansit Deus et in assumptione carnis, et est unus ^ ^* ^^^^ credatur. > Respondelque sibimet ipsi lii-
cens : c Licet eadem gloriosa Virgo Dei et homin.s genitrix fideliter credatur, aliter tamen Deigenitrix,
Filius Dei et Patris Dominus noster Jesus Christus ; idem ipse et ante omne sxculum et tempus, secund dum quod intelligitur Verbum et splendor substan- tiae ejus, et in novissimis lemporibus dispensative liomo propter nos. > Item ipse : c Factus est caro ex Dco Patre Verbum, non per transltionem, aut con- versionem suae natarae, sed propriam faciens car- nem ex sancta Virgine sumptam ; unusque et idem appellatus filius, ante humanationem quidem sine came adhuc Verbum, post inhumanationcm vero idem incorporatus. > Item ipse (In De[. xii anath. adv. Theod,^ cap. 2} : c Nestorio igitar nbique peri- mente Dei Veibi secandom caniem nativitatem, et Patrol. CIV*
et aliter hominis recte profitetur. >
XIV. Ad haec verba nos respondemus quod non solum sint blasphema et omni odio digna , veriim etiam nova et inaudiu. Quomodo enim aliter Dei genitrix, et aliter hominis esse potuit? Certe Dcuia genuit incarnatum, cui uni uno est modo genitrix , non duobus; eo scilicet quo Deus in illa et ez ilia factus et natus est bomo. Nec est usus catholicus , hominis eam genitricem nominare, sed semper Dcl genitricem. Si Deus homo factus, ez illa natas est » daobvs ttttqoe modis non est nntjns. Nam si dnobivv^
iS S. AGOBARPl EFieCOPI LUGDettflNSlS U
modis na^retur, duabus ct Yicibus uasceretuv : A cuii temitoribu» inconfuse, ioeonverlibilileT ex vuhra
quod dici nefas cst. Imo si alitcr Dcu:^ ei ea, et ali- ter homo nalus est; duo sunt, alter Deus, et alter homo, id csl, non idem Deus qui homo, nec idein homo qui Dcus. Nestorius hxreticus, qui ita sensit , non dixit Dcum ex Maria naium, sed homiDcm, ex seminc David. Iste autcin, si catbollcus es- set, unum eumdcmqucesse ct Dcum et hominem et unum uno moc!o, et semel tantum natum crede- ret. Si autem esset Nestorianus, aul « Paulianista, sive Photinianus, solum hominem crederct ex ea ua- tum, et semel tantuin. Nunc autem quia dicit san- ctam Virginem iliter Dei csse genitricem, ct aliter hominis, cgo puto qnia sicut nec usitato more lo- quitur, ita ncc catholico. Gerte catholici prasdicant
UDitiiiQ carni animam habenti rationalem, slcquelii- ctum QQstrum aecundum bominem. i
XYI. Iterum post aliqua interrogando Felix qua- rit ; < Utrum Cbristus Dominus in utraque nalura simiiiter sit Filius Dei, an dissimiiiter ; i et suijun- git respondendo, < non similiter, sed dissimiiiter. » Qua^rit dcindc quo ordine id Oat : et respondcndo affirmat dicens : t Quia sicut in se (Mtntinet duas na- turas, id est , divinitalis siue, et human|tatis no- stne, ita dupbus modis unus creditur Dei Filius. » In quo loco obsecro et admoneolectorem, si tamen fuerit qui legere dignetqr, ut penset attente quod di» citur. Supra dixit sanctani VirgiQcm aiiter Dei esse, et aiiter hominis geniiriqem. Nunc dicit duobus
Dominum nec in divlnilate habere niatrcm, ncc in g modis esse FijiMm Dei Dominum nostrum » et in
humanitate patrem. Isle autem qua ralione seque- strando ab humanitate divinitatcm. aliter eam Dci , et alitcr hofriinis genitricem esse crcLlil, et bic ex parte aperit dicendo : < Natura quippe humauitatis assumptx propriam eam esse gcnitricem , Dei vero matrem gratia et dignatione divinitalis factam, i et in subsequcntibus et pejus et evidentius patcfaciet, nbi et nos opportunius ad ista responsuri sumus.
XV. Nunc autem quia aliter Dei ct aliler hominis eam genitricem dicit esse, cum nunquam fuerit usus in ratione fidei hominis eam gcnitriccm nominari; quippe cumnecmirabilesit,cum cerie omnium liomi- num matreshominum genitriccs sintjlla qualiter homi- uisfacti, idest,Verbi carofacti gcnilri\pnedicctur,cx
ipsis dissimiliter. Ecce quatuor modi, et inter se dissimiles , quibus dicit Dominum csse Filium Dei Patris , et hominis matris. Forsitan qui plura , quam cgo, legit, invenit aliquid buic rei simile» Ego tamen neque in catholico neque in haeretico dogmate hujuscemodi rem legisse me novi. Sed in- spiciamus ct sequcntia, utrumne ad istos quatuor modos et alios plures augeat.
XVII. Interrogat itaque Fclix dicens : < Prose- quere quibus subauditur modis : i et' respondendo subjungit : < Secundum divinitatis essentiam , natu ra, veritate, proprictate, ganere, nativitate, atque substantia : juxta humanitatem yero non natura» ait, scd gratia , clectionc, Yoluntate , placito , prae-
sanctorum Patrum sentenliis audiamus.Ait namque Q destinatione, assumplione, etcxtera, inqyit, his si-
praecipuos illeexpugnalor Nesioriamc impietatis do- ctissimus et beatissimus Gyrillus : < Aflirmamus igitur ex Deo patre Yerfoum in assumptione factum, san- ctae et animatse cami unitnm, secundum veritatem inconfuse ex vulva ipsa processisse bominem, per- mansisse autem etiam secundum Verbum. Ideoque et Dei genitrix est sancta Virgo. Superfluum autem arbitror oportere existimandum, et bominis gcnitri- ccm caifi dici. Siquidem csscnl aliqui ex multa ni- mis Ycsania, qui diccrcnt Dei Vcrbi naturam, fontem veiuti quemdam et propriic essentiac principium ba- buisse carnem. Forle fuisset aliquando non absurda et contcmnenda ratio volentilius cam ctiam homiuis noininari oporterc gcnitriccm. Quia vcro abomina-
miiia. i Ecce dum quatuor pnndicarei modos nativi- tatis dominica}, duos ex roatre virgine, duos ex Pa- tre Deo, inventi jam sunt duodecim, sex videlicet ex ratre,et sex ex matre. Qua autem faciat intentione, bene considcrantibus perspicuum est, videlicet quia cuncta quae nativitati divinitatis tribuit, humanitati adimit. Quod si propterea fecisset, ut ostenderel aliud csse humanitatem, aliud divinitatem, bfiberel profecio faciliorem et usitatiorem loquepdi pater- num modum, quo id ostendere potnisset : quem si secutus fuisset, nec nova diceret, nec mcndacium incurrcret. Diccndo namqnc secundum divinitatis essentiam verilate essc Filium, et proprietate, ct cxtcris qu% ibi conjungit ; vult eum esse secundum
bilis et odiosa quidem npud oumcs est bujusni»di P humanitatcm nec verum, nec proprium, sed e cou- sententia, intelligiturque non aliler Dei genilrix trario omnia.
sancta Virgo, nisi primo susc«'pcrit quisquam fidem,. boc cst, quia factus est caro, lioc cst, homo Verbum ex Deo Patre. Non ciiim quodammodo divinihitem nudam, sicuti dixi, peperit Virgo. Quae hujus inslan- ti;e f tdetur utilitas dicentium oportcre nominari eam et hominis genitricem. Sed, sicut apparet, invenia quxdam ab eis est contra Ghristum h:cc machinatio. Non enim patiuntur saperc, vrl diccre ipsum qui c\ Deo Patre est ante sascula Filius, io novissimis sae-
XVIII. Sed quia hncc in subsequentibus manife- stius aperit, intueamur nunc quare eum vult juxta humanitatem esse Filiuin Patris, non natura, non nativitatc, non genere , non veritale; sed gratia, electione, voluntate , placito, prxdestinatione , as- sumptione. Quicunquc igitur antiquos illius crro- res cognovit, quid et nunc utique velit cognoacit, Dixcrat namque Dominuin nostrum Jesum Ghristum secundum humanitatcm adoptivum esse (iiium Pa-
BALuzn nota:.
• Paa/lirfite. Ita codex manuscriptns. Neane video naristarum error ab eoquem hic persequitur Ago- quid caosse esse potueril ul Massonos ApoiliHarUtm bardus. Vide Prsedestinatum lib. i, cap. 44, 4$. ederet pro Paubamtia. Nam diversiia Qul i^poiii"*
46 LIB. ADV. FELICEM URGELL. M
tri. Et quia licet et alia adhuc p^ora diceret e( \ ex verbis Nesiorii , ita et illi esse morem loquendi.
sentiret, nescio qua existente causa de solo adora- tionis [Baluz.y adoptionis •] nomine discussus est, quod et com|)ulsus est negare convictus, et non so- ium ler aut qualer, sed ^ multoties de hoc con- Tictus, coac(us est ad negandum hoc quod prave ausus fuerat docere. Sed quiaid ^ ei intimo cordis sui sensu et promuta VQlunlate non fecit, arbitralus cst apud semeiipsum bene se prius sensisse, et postea niale negasse. Ac per hoc quia illic tropidavit timo- re, ubi non erat timor, idcirco in bis suis lilteris nunc elaborat, nt ostendat Dominum secundum hu- manitaiem, nec verum Deum esse nec vcrum Fi- lium Dei, nec proprium. Sed quia coutra hxc omnia sententias sanctorum Patrum, Deo adju-
idem unum es$e in utroque, non duos. Sed certe beatus Cyrillus et ca;teri qui idonei exstiterunt ad detegendam fraudem illius et eipugnandam vesa- niam, non illi credidernnt unum Dominum posse tenere in Ode, de quo iia aperte loquebatur, sicut de duobus.
XX. Sed esto, consentiamus ei qui conatur asse- rere unum Filium Felicem sapuisse, non duos. Quid ergo est quod unum eumdemque dicit verum et non verum, proprium et nou proprium, nativitate et adoptione , genere et electione, substantia et as- sumptione? Ccrte talis unitas non est unitas, sed dualitas; sic conjungere, dividerc est; ita copulare, separare est. Rogo, ubi unquam legisti in divinis
y^nte, opposituri sumus, per quas dignosci valeat B lliteris , vcl in dogmatibus calholiconim Pairum,
i^ quantum a qatholica veritate discesserit , nunc ^^entiH e]u8 verba ponamus, ut tota illius pravitas d^l^yif et po^lea veris sensibus mendacia illius c^jmgnep^ur.
li\%, Inierrogat iterum Felix : c Christus Domi- im$, ^c K^eDpiptor noster, sicut in divinitate credi- ivff x^r^s e( prpprius Filius Dei, ita et in humani- t^te, an aliter? et respondendo subjungit : c Yerus etproprius filius ille vcraciter creditur, qui de s^hstaniia Patris est geuitus, npn aliunde assum- ptus^ cui generatio dat nomen fUii, npj(i electio, vel
i^fj^lia, siv(» adopt|Q, aut voluntas. > Ecce |a^9a pate- .^t pmi^em errorem, quem occuUum corde gesta- }^\. Picepdo nam^ue : c \erus et proprius Filiu^ ilie veraciter credituri qui de subst^tia Patris es( ^ yemtu^, noQ aliiiiide assumptus, i duos se ilios ^redere prodit, uqumgenitum, alterum assumptuui, ui^um cui genejratio dat nomen filii, alterum cu^ eleclio, vel gra^a, sive adop^io. Forte dicat aliquis favens partibos illius : Nun sensit Felix duos, ut tu dicis, qui sts^tim sulijuuxit : Vnus tamen in utroque^ uon du0. Cui ego respondeo, non esse morem di- cendi unquam i//e, et cui, sicut in hoc loco Felix ^ipsit, nisi cum agitur de personis ; et quem ita ilivisHm in oorde tenebat, bene unire verb^s super- 'f^cnls ^(DQ poterat. i^of^ ^im superius ostendimus
quod Dominus noster secundum humanitatem suam, assumptione, electione, vcl gratia dicatur esse Fi- lius Dei Patris ? Certe ego nunquam legi. Et si dicit Scriptura : Beatus quem elegisti et assumpthti (Psal» I.XIV, 5) ; aut : Exaltavi electum de plebe mea (PsaL txxxvui } 90) ; nunquid talem sensum inlroducit, ut nos eum dicere ef^ conflteri debeamus electivnm vel assumptivum filium Dei Patris ? Et si evange- lista dicit eum plenum graiiae et veritatis; nunqnid docet ut Deo Patri graiia esse filium secundum hu; Qianitatem eum conQteri debeamus? Ergo et quia Apostolus dicit de illo , $emetipsum exinanivit, [or* f$aui servi occipienM^ acceptivMin filium Deo Pa- tri esse eum dicemus secundmi^ h'Jn>aoiiatem. Pen« «et diligenter quis, ^t quid, aut quare as^iunpsit» ^copi^. Suscepit certe Yerbum Dei coae^rnum Pa- tri substaniiam nostram; sed non ideo u( ipse sibi (iU^s esset; nm ideo ut Deo Pa^ri alio modo inci- peret esse fiiius, quam erat ante iacaroatio^em ; noa id^o ut filiationis modos et nomioa multipli- caret : quia nec se ipsum dualitatis copulatioue du- plicavit. Non enim alter est suscipiens, et alter i^isceptus : non est aUer pro ^obis pauper (actus, nisi qui erat dives et ante susceptionem paupertatis : non es^ alter pro nobis peccali^m factus, nis^ qui erat antea nesciens peccatum : ut, sicut Aposlo-
BALUZII NOTiE.
« De tolo adoptionis uoutine, Hinc itaque discimus, tendat, contendil Felicemhis ppii^ipnibusiinplicitui^ non intra Christi naturam substitissc Felicem, sed J) uon fuisse.
aliis quoque erroribus implicitum fuisse ; attamen caeicros ulius errores non fuisse discussos in syno- dU, sed solam hxresim deaduptione Filii Dei. Quod
Es.urpat\im ^i coiicilioNarbonensi p.ilet cx his ver- is : Pr(etertim pro Felicis UrffeUitani pestifero dog- mate, Ncqne enim aiunt, propterdogmata Felicit^ sed }ro dogmaie. Sane ex prologo Dun^ali coufici potest "eliceip eadem de imaKinibus sensisse quse et Clau- ius Taurinensis senlieDat. Hxc suiit verDa Dungali : c Cum enim Dominusbeatissimx memoriseCarolus, ferventissimus vigilantissimusque catholicse fidei tutor et propugnalor, nequissimae capiit vipone in inai^tra hujus erroris Felice , contra sibilantis uni- lat^ Ecciesiai aposlaiic;B auctoritatis pnevalida confregerit virga, etc. • Qnod etinm colligi potest ex ybro prime Jonx Aurelianensis adversu.s e^nn- dem Ciaudium Taurinensem. IJude inleHigas frustra e^sc aotatorem concilii Eliberitani : qui ul Hispanos auos Quoquam advmus imagines iniquog fuisse oft-
^ Multoties de hoc convictus, Nimirum in concilio Narbonensi an. 788, in Ratisbonensi an. 792, Romae apud Adrianum papam, in synoido Fiancotordiensi auno 794, iuKoinauaan. 799, in UrgcllensietAquis- grancnsi atino eodein. Unde constat verissiinum esse quod ailnotat Agobardns, non solum ter, aut quater, sed miUtoties convictum fuisse Feiicem.
c Ex iutimo cordis tui tensu, Eventus ergpdocuit falso ha^c ad Urgellenses suos scripsisse Felicem : c Ad uuiversalem EcclesiamDeofaventeex tolocor- de uestro reversi sumus, uon quaiibet simnlalione, sen vdamine falsitatis, sicut dudum, quo i Deus scit, sed, ut dixi, vera cordis creduUiate et oris profes- sione. > Nisi si tum ita vere sentiebat Felix, poAlea vero mutavit.
^ Confiteri. k\ ms. erat conferi ; pro qiio Massonua perpcram Ciiiilit conferri, Nos, quia maniieslHm oal legi debeie confiteri, non dumtavimas quia re^ spuenda osset emendatio MasBOiu.
47 S. AGOBARDI EPiSGOPi LUGDUNENSIS M
lus expoDit, coelestis medicus ex nobis accipcret A raliter conceptionem atque natiyitatem ineffabilis
per quod contraria medicamenta nobis adhiberet, scilicet ut saWa impassibilitate sua, immortalitate, et incommutabiiitate, « sua nos morte yivificaret, sua paupertate ditaret, suis contumeliis honoraret, suis Tulneribns sauaret, et csetera hujusmodi. Sic et in quodam loco beatus scribit Hieronymus : c Quae autem potest major esse dementia quam ut Filius Dei hominis fiiius nasceretur, decem mensium fastidia suslinerel, partus exspectaret adventum, inyolveretur pannis, subjiccretur parentibus, per singulas adoie- ret aetales, et post contumelias vocum , alapas , et ilagella, crucis quoque nobis fieret maledictum, ut nos a maledicto legis absolveret, Patri factus obe- diens usque ad mortem ? i Sed quia cuncta supra
in se divinitas accepisset. Sic est Deus aeternus ac verus, veraciter secunduin tempus conceptus, et na- tus ex Yirgine. Dum enim venit plenitudo temporig, miiit Deu$ FHium suum 'faclum ex muUere^ factum tub lege, ut eos qui 9ub lege erant^ redimeret^ ut ado- ptionem fHiorum reciperemus ; illo scilicet Deo facto naturaliter fiiio hominis, qui unicus est naturaliler Fiiius unigenitus Dei Patris. >
XXI. Gontra illud vero quod Felix dicit, duobus modis Deo Patri unum csse fiiium, et duobus modis matri : quae diccndo, iUnc tendit, ut ostendat eum secundum divinitatem quidem esseverum,secundum humanitatem autem non esse verum : quod quam falsum sil, jam supra positis sententiis beati Gyriili
scripta Felicis male sensa verbis Patrum destruere B oslensum est ; et nunc ejusdem et aliorum ponenda
ddiemus, legat cui placet jam adnexas Patrum sen- tentius. Interim tamcn , quia memini me supra dixisse nullo modo Felicem sibimet suadere poluisse, ut in uno Domino duarum naturarum conjunctionem naluraliter ac substanlialiter factam crederei, et verbis beati Gyriili ostendimus quomodo naturaliter facla credatur, habei lector de eadem re ^ beaii Hie- ronymi satis poiitam et enucleatam sentenliam, cum de illo divinae Scripturae ioco ageret, ubi dictum est : Ponam inimicitias inter te et inter mulierem, et inter semen tuum el semen mulieris, Ipsa tuum calcabit caput, et tu insidiaberis calcaneo ejus {Gen. iii, 15). c Nonne, inquit, conspicis, nonne consideras, quod jam tunc iili minabatur in Ghristo? Alium enim
sunt testimonia,per quaeostendendumest,et unicum Dominum nostrum tolum esse Deum,et Dei Filium, hominem quoque et hominis filium, salva tamen pro- prictate utriusque subslantia^, totumque esse verum quod est; nit quicunque diversos modos filiationis Dei in fide nobis introducerc voluerit, videat an lo- cum inveniat. Beatus Gyrillus : c Libet, ait, eum pcr- contari utrum unitatem Verbi ad humanitatem Verbi, sive ad sanctum corpus animatum intelligi- biliter factam dicat secundum veritatem, an potius cum aliis simul, et ipse secundum copulationem, qnae per habiludinem est sermo docibiiis et in- existentis formae ad inexistentem et divinam for- mam. Unum namque unitas demonstravit, et in
semen muiieris, nullum prorsus accipio, nisi illum Q ^^^^ dividere refutamus. Nam licet factum est caro
quem Aposlolus ait factum ex muliere, factum in carne, illum, qui ut evangelista refert, Joseph filius putabatur esse, sed non erat, illum utique qui Ver- bum caro factum est. Nam si generandi publicam Istam et naturalem circumspicimus rationem, se- mina non habent mulieres. Denique nulla concipit sine viro. Ac per hoc, quoniam jam tuiic in Adam semen humanae generationis esset transgressione vitiatum, semen cceleste promittitur, ut Apostolus sentit, non ex corruptione viri, sed ex Deo, quod tamen caro fieret in muliere, et elementa prima illa corporea substantiae, id est, humoris et sanguinis, in ipso sibi vascuio, in quo ipsa elementa sita sunt, naturaliter aptaret. > ^ Beatus quoque Augustinus :
Verbum secundum Scripturas, attamen est etiam sic filius unigenitus secundum unitatem veram, quae ultra mentem et rationem est. Ipse igitur unus et verus Ghristus Jesus, tanquam per instrumentum proprii corporis operatus est signa divina, et non operatum in eo. > Item Gyrillus : c Dominus noster Jesus Ghristus unus , inquit, et solus vere Filius existens Dei PatriSi caro factus, et principat om- nium simul cum proprio genitore, flectiturque ei omne genu coelestium, terrestrium et infemorum^ et confitetur omnis lingua, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris, Est igilur ipse Dominus quidem omnium, secundum quod intelligitur et est Deus , licet non sine carne post inhumanationem.
llla enim natura, inquit, quae semper genita manet D ipse vero rursus nec Deus nec Dominus. Est enim
ex Patre, nostram naturam sine peccato suscepit, ut nasceretur ex virgine. Neque enim natura aetema atque divina temporaliter concipi et temporaliter nasci ex natura humana ullatenus posset, nisi secun- dum susceptionem veritatis humanae veram tempo-
absurdissimum , magis autem omni impietate vere completum , ita sapere vel dicere. > Item ipse : c Dispensationis Unigeniti cum carne sacramenlum, a nobis jam factis , nunc nihilominus copulare sermonibtts dignnm est, et eos non sine decenti ra-
BALUZn NOTi£.
a Sua morte vivificaret. Ex sermone 75 in appen- dice Sermonum sancti Augustini : c Hoc fecit Domi- nus noster Jesus Ghristus, sua paupertate nos ditans, 8ua humilitate nos sublevans, sua infirmitate nos sanans, sua morte nos vivificans. >
i> Beati Hieronymi sententiam. Sumptus est hic lo- cus ex epistola 7 ad amicum aegrotum de viro per- \ctOy quae edita est tom. IX operum Hieronymi.
Verum hanc epistolam non esse Hieronymi conten* dunt viri eruditi. Agobardus non dubitabat quin esset Hieronymi.
c Beatus Auaustinus, in libro nimirum De Fide ad Petrum. Sed hunc .Ubrum non esse Augustini, sed Fulgentii Ruspensis episcopi, jam ostensum esi a viris eruditis.
49 LIB. ADV. FELICEM URGELL. 50
lione monslrare. i Et post pauca : c Cum Nestorius A deitalis inseparabilis permanet, ubi babebunt locom igitur ita scripserit de Christo : Ergo qui passus est
pontifex misericors, nam viviiicator cjus qui passus esl Deus, et Deuni Christi Deum Verbum nominave- rit, adjeceritquc bis : Erat autem ipse et infans, et infantis Dominus, non affirmamus, quia non decen- tior natu , magis autem impie nimis ejus verba prolata snnt. Si enim Deus est Christi ex Deo Patre Verbum, duo modis omnibus crunt, et indu- bitanter. Quomodo autem intelligitur et infans ipse, et Dominus infantis? Non ergo dicitur et Deus sui- net ipsius, et Dominus Emmanuel, si est idem Deus simul et homo, tanquam inhnmanatum et incama- tum Dei Veitum. i XXII. Beatus quoque Augnstinus : c Ego enim,
tui modi ?
XXIU. Item beatus Auguslinus : c Filiorum nam- que alii, inquit, sunt adoptivi, alii naturales. Hi, qnia geniti ab initio , filii semper ac proprii. Illi, primo alieni , post filii , cum per adoptionem in familiam videantur adscisci. Quibus ergo comparandus est Filius Dei ? Si adoptivis ; erit apud Patrem similis nobis. Si propriis ; ex substantia exstitisse dicendus est geniloris. i Ecce bealus Augustinus aperte docet, quia a adoptari in filio non potest, nisi qui antea ex- stitit alienus ; nec potest quisquam per adoptionem acciperc patrem, nisi qui habuit proprium. Tu qui duobus modis unicum Dominum prsedicas esse fllium Patri , id est, proprietate et adoptione, ostende ex
inquit, Salvatorem nostrum non divido, non con- ^ >"» P^rte qua adoptivus est, quem habuit proprium.
fundo, ne aut incorpoream et imaginariam camem, aut caraalem et mortalem praedicem deitatem. Non separo ; ne Dei Palris unam secundum caraem , et alteram secundum majestalem introducere videar prolem ; quia idem Dei Filius et sine initio proces- sil ex Patre,et secundum tempus nasci est dignatus ex Virgine. Impassibilis in suo , passus in nostro, dum imcomprehensibilem majestatem velut quod- damindnmentum carais vestireest dignatus ex utero. Mediatoris una persona, non una substantia ; una Inquam persona, ne sit non unus Christus ; non una substantia, ne mediatoris dispensatione submota, aut Dei tantum dicatur aut hominis filius. i Et post
aut ostende fuisse illum antequam adoptaretur; sicut bealus Augustinus adoptivos distinxil a propriis. Item bcatus Auguslinus (In Enchir, cap. 35) : c Pro- inde, ait, Chrislus Jesus Dei Filius, Deus cst et homo. Deus anle omnia saecula, homo in nostro saeculo; Deus, quia Dci Verbum : Deus enim erat Verbum. Homo aulem , quia in unitatem pcrsona; accessit Verbo anima ralionalis, et caro. Quocirca in quan- tum Deus est, ipse et Pater unum sunt : in quantum aulem homo est, Pater major est illo. Cum enim es- set unicus Dei Filius , non gratia , sed natura , ut esset etiam plenus gratia, factus est et hominis filius^ ipse idem utrumque ex utroque unus Christus. i Si
pauca : c Quibus in unam personam incomprehensi- aliquando beatus Augustinus debuisset pnedicare
bili mediatoris dispensatione conjunctis , servavit singulis propria, sed conjunxit propriis aliena. Ser- vavit propria, dum non amisit immensitatem divi- nitatis, et infirmitatem non respuit carnis. Con- junxit propriis aliena, dum idem atque inseparabilis Christus, et proprio carnis occiditur, et proprio dei- tatis apud inferos non tenetur. Proprio carais gusta- \it vita mortem, proprio deitatis perpetuam rcddidit carnem. Non ergo rccte dicitur, In Filio Pater est passus ; quoniam in carae, qua ei non est cum Pa- Ire coramunis, passus est filius. Itaque glorificata est caro majestate , dum msgestas humiliata doce- tur in carne. Sed utrumque non de duobus Christis, sicut putas, sed de uno atque eodem ipso, quem
Dominum noslrum gratia esse Filium Patris secun- dum humanitatem , in hac sententia haberet praeci- puum et congruum locum. Dicens ergo, Cum enim esset unicus Dei Filius, non gratia, sed naiura, ad- jungeret ut esset etiam filius gralia, factus est et ho^ minis filius, Non autem dixit ita. Sed ait, Lt esset etiam plenus gralia, factus est et hominis filius. Qua autem ratione dicat eura factura filiura horainis, pro^ pterea ut esse posset plenus gratia, in subsequenti sententia diligenter exponit, dicens : c Hic oranino granditer et evidenter Dei gratia corameudatur. Quid enira natura huraana in homine Christo meruit, ut in unitatem personx unici Filii Dei singulariter esset assurapta ? Qua; bona voluntas, cujus boni propositi
post partum Virginis Deum et hominem noviraus, j. studiura, quse bona prsecesseruut, quibus mereretur
nos certum est praedicare. i Ecce beatus Auguslinus asserit quia qui Salvatorem nostram confundit, aut incorpoream et imaginariam caraem, aut carnalem et morlalem praedicat deitatem ; qui vero separat unam secundum carnem, et alteram secundum ma- jesutem Dei Patris, introducere videtur prolem. Certum est ergo separare te Salvatorem ndstrum qui duos modos tenes filiationis, ut aliter sit Filius secundum deitatem, et aliter secundum caraem. Quod si unus atquc idem est inseparabilis Deus et Komo qui et pioprio camis occiditur, ct proprio
islc homo una fieri persona cura Deo? Nunquid an- tea fuit homo ; et hoc ei singuiare beneficium prae- stilum est, cura singularitcr proraereretur Deum? Nempe ex quo horao coepit esse, non aliud coepit esse quam Dei Filius ; et hoc unicus , et propter Deum Verbura, quod illo suscepto caro factura est, utique Deus ; ut queraadmodum est una persona qiiilibet homo, aniraa scilicet rationalis et caro, ita sit Chri- stus una persona, Verbura et horao. Unde naturae huraanse tanta gloria , nullis praecedentibus meritis sine dubitatione gratuita, nisi quia magna hic et sola
BALUZU NOTiE.
a Adaptari in FUio. Ita codex vetus. Et mani- dus peccat in regulas grammaticae, sic arbitrati su- festam est legitimam esse emendationem Massoni, mus, retinendos quoque istos errores ob reveren^ qui edidit in FtHiim. Sed quia frequenter Agobar- tiam viri.
B! S. AGOBARM EPISCOPI LUGDUNENSIS 5«
bei gralla fideliter ac sobrie consideranlibus eviden- A inde diclus csl esse ventunis, slc hodleqne !n cobII
ter ostenditur ; ul inteiiigant bomines per eamdem gratitm se justiflcari a peccatis per quam factum est at liomo Christus nullum posset habere pecca- iam? Slc ejns matrem angelus salutavit, quando ei futurum nuntiavit hunc partum. Ave, inquit, gratia plena : et paulo post, Invenisti^ inquit, gratiam apud bominum. Et hxc quidem gratia plena, et Invenisse apud Dcum gratiam dicitur, ut Domini sui, imo Do- mini omnium, mater esset virginitate servata. i Et post pauea : c Veritas quippe ipsa , unigenitus Dei FUius, non gratia , sed natura , gratia susceplt ho- minem tanta unitate person», ut idem ipse esset eliam hominis niius. » In boc etiam loco ubi dicit Dei Filius non gratia^ sed natura^ poterat subjiingere,
regione persistit , dicenle Apostolo , tn quo habitai omms pleniludo divinitatis corporaRter. Et certe dk eo diclt quod nunc est Ipse. Ergo ille esl minimus qui credil in Christo, qui in hujusmodi Christum credit, qui in integruih Christum credit, non in se- mi-Christum, et ideo non Christum , quia Cliristus non nisi inleger, Fnteger aulem non nisi bujusmodi. > Ecce et beatus papa Symmachus tolum Christum dlclt veraciter Dedtn esse, et totum hominem. Si ergo totiis veraciter Deus, totus uUque verus Deus, et propriiis Filius Dei ; quia lota generatio dedit no- ihen filio, non medio, ul vult Felix, quanquam nec humanitas sit de substantia Patris , nec divinitas de siibstaiitia matris. Sed quia Verbum Del , unius cum
gratia etiam factus est Filius Dei, suscipiendo homi- B Patre subsianliae, ih unitale personae suae suscepil
nem, si euro gratia Filium Dei Patris secundum hu- manitatem esse deberemus credere. Sed non dixit aliquid tale. Imo ait : Gratia suscepit hominem, Qui suscepit; utique Filius Dei Yerbum Dei. Certe gratia suscepit hominem. Misericordia factus est bomo ; quia misericordia natus, non conditione ; misericor- dla mortnus, non debito. Nunquid hic aliquid refe- timus ad Patrem , ut diCerc possimus gratia esse eum Filium Dei Patrlst Nam siculcredcre deberemus ^tia, adoptione, vel assumptione, aut quld<|uid se- cundumha:cdici potest, Filiiim Dei secundum buma- Ultatem, supra fuisset beato Augustino ^d proferen- dum aptissimus locus, ubl dixit de homine assuroplo, c nempe ex quo csse homo cocpit, non aliud cocpit ^se quam Dei Filius, > ut adderet, gratia^ adoptione^ electione, aut aliquid bujusmodi. Sed non fecit ita. Qiiod ergo addidit , videamus utroin possit atl ista pertinere. Ait enim : c Neinpe ex quo bomo esse co»- pit, non aliud coepit esse quam Dei Fiiius , et hoc nhicus, ei propter Dcum Verbum , quod lUo susce- pU> caro factuiii est, utique Deus. > Ecce bcatus Augustinus hominem dicit unam factum personam com Deo, et essc FiliuniDei unicum, ct Deum. Nun- qold signincavii bic nobis ut credere eum debeamus noii verum Filium Dei, non verum Deum, sicut Fe- llx docet? Certe ego puto, quia cum diceret, exquo esse ccepit^ non aliud ccspit esse quam Dei FtVttis, pro- }>terea addidit , et hoc unicus , ut nos eum verum
nostram substantiam , non erit alio modo fllius post humanitatis assumptionem, nisi quo erat et ante in- camationem.
XIV. Item beatus Augustinus : c In terra , inquit , erat, et in coelo se esse dicebat , et quod est majus, in coeio fllius hominis, in coelo Filius Dei, ut uiiam demonstraret in utraque natura personam ; et in eo quod Dei Filius erat, aequalis Patri, Verbum Dci, in principio Deus apud Deum, et in eo quod fllius ho- minis erat, et assumens animam humanam et car- iiem humanam, et indiitus hominem exiens ad ho- mines ; quia in hoc utroque non duo Christi sunt, nec duo fllii Dei , sed una persona , unus Cbristus Filius Dci ; idem unus Christus, non alius bomini«, et alius Dei Filius ; sed Dei Filius secundum divini- tatem, hominis filius sccundum carnem. Quis autem nostrum, qui parum sentimus, aut panim sapimus , non potius ita vellet distinguere : Filius Dei in coclo, et fliius hominis in terra ? Scd ne sic dividercmus, et ita dividendo duas personas induceremus, non asoendit in coeium nisi qui de coelo descendit. Quis? Filius hominis. Filius ergo horoinis descendil de coelo. Nonne filius horoinis in lerra factus esl? Nonne fllius hominis per Mariam faclus est ? Sed , o homo, Boli, inquit, separare quem volo copulare. Parum esl quia fiiius hominis descendit. Cbristus eniro de- scendit ; ideroque fllius qui Filius Dei cst. Sed est in coelo qui arobulat in terra. In coelo erat, quia ubi-
Filium Dei credarous , et totum veruro, et totum j) que est Christus ; ideroque Christus et Filius Dei, et
proprium, non mediom proprium , et medium ado- ptlvum.
XXIV. Si autem in hoc loco inusitato more ego aticui loqui videor, quia dico toturo Domiiium ; an- diat, quisquis iUeest,similero huic scntentiaro ^ Sym- machi paps ad Anastasiuro imperatorem : c Christus itaque Deus veraciter totns, et totus homo est , sic conceptnB, sic editus, sic conversatus in s;ecuIo, sic passus, slc apnd inferost sic resuscitatus, sic com discipalls apparens, sic elevatus in coelum, sic ex-
fllius horoinis. > Item beatus Auguslinus ait : < Prsc- destinatus est ergo Jesus, ut qui futurus erat secun- duro carnero fllius David, essct laroen in virtute F« lius Dei secundum Spiritum sanctiflcationis , quia natus est de Spiritu sancto, et per Virginem Mariam iila ipsa ineiTabiliter facta hominis a Deo Verbo sus- ceptio singularis, ut Filius Dei csselfllius hominis si- mui, ei fllius hominis propter susceptum hominem« et Filius Dei propter suscipientem unigenitom Deum veraciter et proprie dicitur, ne noo Irinitas, sed qa«-
BALUZn NOTifi.
• j&miiarAf paptBf in Apologetico ad Anastasium habet, sic legitur in q>i&loIa Sfmmachi : Erao tlle
m|Knt6rem. Sed pAulo tflter legitar hlc locus apml eU mimmus , ^t dc credit in Chrisiiim^iedei Aii/iw-
Bymmaehnm, quam apad Agobtrdum. Pro hb enim modi in Chri$tum ertdii^ qiA in iwUfrum ChrUium
Terbis, Ergo iUe e$t msmmnt^ etc., qu» Agobardus credit^ etc.
95
UB. ADV. FELICEM URGELL.
84
ternitas credcretut. Pnedestinata est natdne ista A sttis, unaque persona. Quis enim sacrilega opinione
humanx tanta et lam celsa et summa subvectio, nt quo atlolleretur altius, non haberet ; sicut pro nobis ipsa diyinilas quo usque se depbneret, non haberet humllins. > Item beatus Augustinus ( De Ch. Det, I. 1, c. 1S): c Hl sunt fllii Dei qnotquot Spiritu Dei aguniui-, sed gtatia, non natdra. Unicus enim natura Dei Filius, propter nos misericordia factus est homi- nisfiiiiis, ut nosnatura filiihominis, filii Dei per lilum gratia fieremus. Manens quippe ille immuta- bilis, naturam nosttam , in qua nos susciperet, sus- cepit a nobis, et lenax diyinitatis Sunpt, nostrae infir- mltatis particeps factus est ; ut nos in melius com- noutati, quod peccalores morlalcsque sumus, e]us immortalitatis et justitisD participalione amittamus ;
indutus, eo usque desipiat, quis in tam abmptmii erroris barathrum semetipsum injidat, ut Filhim Dei sine sua propria came, quam in sacras Tirginis utero ineffabili societatis per se mistione ita Sibimel adunavit, ut ct Yerbum homo, et homo Deus, idem- que unus, non mutatis generibiis naturse fieret, neget hodie sedere ad dexteram Patris, Tenturamqne judi- care vivos et mortuos, cum ipsuro Dominum dixisse non nesciat, Cum venerit fliioft hominis ih gloria Patris sui ? > Item ipse : c Nam cum Jesus Christos non Yerbi sed carnis pmprium sit nomen , et Deus pmprium \erbi non camis constet esse vocabulum; tamen et Yerbum propter cariiem suam, homo Jesut Christus ; et caro prppter Vefbnm Deum, Deus Ver-
et quod in natura nostra boniim fecit, impieti summo * bum esl. i Item ipse : i Diversum est inilium noA
bono in ejus naturne bonilate servemus. Sicut cnim per uniim hominem peccantem in hoc tam gravc malum devenimiis, ita perunnm Iiominem eumdem- que Deum justificantem ad illud bonum tam subtile Venimus.» Ilem beatus Hieronymns : t Propheta ail : Virga tua et baculu$ tuus ip$a me comolala sunt. Virga, materest Domini; ex qua baculu^ isle, fesso jam per xtateiH mnndo qni eum snstentaret, cxiit. llhim ergo in Yirginis uteram delapsnm » ut totam redempfionis noslrae historiam retexamus, partu ef- fusum hominem se exhibnisse pro homine, etcrea- turam suam se de Crcatore fecisse, ilium fomiam servi accepisse, exinanisse se potestatis voluntate, non natura deitalis, per quam non poterat non essc quod fuerat, illom maledicta pro salutaribns memisse miraculis, illum sputa, illum palmas, illum coronnm spineam, illum postremo cmcem pm nohis fnisse perpessum, iilum infema penetrasse, illum die fenia resurrexissc in id corpus quod cruci fberat afllxum, illum hominem Deum post mortem , mortis coclum petiisse victorem, sedere ad dexteram Dei, ventumm suo tempore ad judicium faciendum, ilinm Spiritnm Dei per sanclomm suoram quotidic ora celebrari. Hxc cogitasse , vixisse est; haK; niieditatio, partns est animx ; in hacc relabi yel recorrere, cum Do- mino jungi est, et cum ipso, per haec humiliari esi, cum ipso pati est , cnm ipso mori est » cum ipso est etiam soscitari. >
habere, et ex initio sobsistcre ; mori, et mori non posse. Et tamen sicot ipsi Christo propriom est utmmque , ita non ipsi, scd in ipso est utramqoe commone. Si enim dicamus quia ipsi esl commune , necesse est ul exigatur a nobis dare et ostendere alium, cum quo sit ei hoc ipsum commone : qn» profcssiouis necessiias in Nestorii vergit impiom dogma. Melius igiiur et catholice dicimus in ipso, et non ipsi, esse commune : et melius ipsi, et non in ipso , dicimus proprium esse. Ergo proprium est illi mori, qni propter naiuram yerbi, mori non potest. Item propter iiieffahile mysterium unius personx, utrammqne naturamm commiinis in ipso fuit mor- talitas camis Ycrbi naturae, qux mori non potuit, et communis in ipso est immortiilitas Yerbi naturae carnis, qua; morti succiibuit. Ergo sicut illi mori et non mori ex ulri>que naturis esi proprium ; ita com- mune esl in ipso utrisque natoris, quod illarum est proprium. i
XXVII. Sanctus Ililarlus confessor : c Natus ergo, inquit, unigenilus Deus ex Virginc homo sernndum plenitudinem tempomm, in semetipsum provectums in Denm hominem , hunc per oinnia evangelici ser- monis modum tenuit , ut se Dei Filinm credi doce- ret, ethominis fllium prxdicari admonerot; locutus et gerons homo universa quae Dei sunt loquens, dein- de et gerens Deus universa quae hominis sunt : ita tamcn ut ipso iilo ntriusque genere ser^onis nun-
XXVI. * Beatos quoqoe Yigilios : c Nos onum, in- .. quam nisi cum significatione et bominis locntos et
l[{uit,Christum cumdemqneDei FiIiam,ethom!nis fl- liom, non doos profitenmr, et ita Verbiiin Intra Vir- ginis uteri secreta carnis sibi initia consevisse , id est, vere incaraatom foisse , nt tamen Verbi natora non mutarotur in carnem ; itemqne catnis naturam ita per suscipientis commislionem in Verbi transisse per^onam, ot non tamen fuerit in Verbo consumpta. Manet enim ulraque, id est, Verbi carnisqoe natura ; et ex his duabos hodieqoe manentibos onos est Chri-
Dei sit. > Ecce aperte bcatus Hilarius dicit Domi- num nostrum Jesum Christum docentem in synago- gis et ubiquc hunc modum sernionis per onniia te- nuisse, utse Dci Filium credi doceret, et utiqiie ve- mm : quod si verum , et pn^rium : alioqnin , qnaro ex illo tempore non sunt inventi quatuor modi qui- bus crederctur, duobus vidcILcel Patri , et duobus matri ? Beatus autem ^ Proculus Constantinopolita- nus episcopus , cum exponerol Terba Apostoli ubi
BALUZU NOT^.
• Beanti VigiiiM$. Tbapsensis in Africa episcopus. guae civitas erat Africae in proviocia Byzacena. Vide
Asaentior enim lubens eraditissimo viro Peiro Fran- birmondum in notis ad Theodulfiim pag. 277. cisco ChiOletio presbjrtero e Societate Jesu, qui edi- ^ Proculus CP. episcopusv in cpisiola ad Arme-
tis nuper ac Tindicatis Vigilii bujnsoe lucubralioni- nios, ex qua hunc quoque locnm laudat AIciiiDuain
bu8, ostendit eum fuisse • episcopum Tbapsensem, Ub. iv adversus Felicem. f Deqoa sentontia, 10190**
S5
S. AGOBARDl EPISCOPl LUGDUNENSIS
56
loqQitur de Juda^is {Rotn, ix, 5) dicens : c Quorum A sibilis splendor Patris» lumen ex luinine, consub-
Paires^ ex quibus Christu$ tecundum carnem , qui esl tup$r omma Deus benedictus in scsculOf ait : Ilaec IHiali Terba , quam subreptionem calumnix eorum tyii prava diligunt habere mittunt! Dixit enim Chri- stiim, ut ostendat quoniam secundum Teritalem Deos factus est homo. Dicit eum ex Judxis secun- flum camem ut insinuet quia non ex illo tempore fpio est incarnatus exsistat. Dixit cum qui est, ut ?um sine initio declarct. Dixit eum super omnia, ut totius creaturae Dominum praedicet. Dixit eum Deum, ne passionibus habituque traducti intemera- lani ejus audeainus negare substantiam. Dixit bene- dictum , ut adoremus cum tanquam omnipotentem suppUciter, nec ut conservum calumnlis appetamus.
stantialis Patri , consimilis ei , aHfualis per omnia, invisibilis ut Pater, immensus, incircumscriptus, omnipotens, creans omnia cum Patre et Spiritu san- cto, factor, vivificans quosYuit, sicut et Pater, eli- genscum Patre quos vult, praedestinans cum Patre quos pnescit, sanctificans, deificans, glorificans quos Tult, et reliqua his similia plurima. Accedentia vero illi sunt , homo , infans , puer, adolescens , juvenis, minister legis, ser^iis Patris, minor Patre, subje- ctus , frater electorum , particeps eorum , cohaeres, propinquus illorum, oonformis,consimilisper omnia, excepto peccato , roediator Dei et hominum, pro- pheta , evangelista , apostolus , sacerdos , pontifex. Haec omnia, et his similia accedentia sunt illi secun-
Dixlt eum in saecula, ut demonstret quod is qui nos B dum dispensationem camis , non propria secundum verbo creavii, pro sua divinitate jugi a nobis hono- potestatem deitatis. >
re celebrelur. Habentes itaque Cbristum cl exsisten- iem, et Deuin , et btnedictum in sxcula , veneremur eum Deum et Dominum , dicentcs assertoribus ex- terorum dogmatum , Si quis spiritum Christi non babet, hic non est ejus. >
XXVIII. Itemm interrogat Felix dicens : c Quid .differt inter propria naturaliaque nomina divinita- tis in uno Filio Dei , atque accedentia humanitatis ejus? > Respondetque subjungens: c Hoc dilTert, quod in divinitate sicut verus est Filius Dei, ita et Terus Deus. In humanitate vero sicut verus est ho- mo, ita verus est Filius hominis. > Videtur mihi Fe^ lix rem in hoc loco fecisse ridiculosam. DifferenUis
j XXIX. Ecce, ut lecUo ipsa demonstral, Feliz aperte testaiur haec nomina secundum dispensatio- nem camis, non esse propria secundum potestatem deitaUs. Si caro ipsa propria dicitur, et cst Verbi ; quare carois nomina non erunt propria ei cujus est caro ipsa propria? Ut mihi videtur, intellexit Felix quod ista nomina, idest, liomo, infans, puer, apo- stolus et ponUfex , non essent Domini et Salvatoris nostri , nisi incaraaretur ; quod uUque verum est. Non tamen intellexit quod postquam incarnalus est, propria facta sint Dei, quia Deus ipse factus est haec, id est , Deus Verbum factus est homo , infans, et puer : ipse factus est apostolus , ipse factus est
namque nominum interrogavil divinitatis et huma- ^ ponUfex. Sed quia , ut dixi , benc potuit dicere Fe-
lix quod ipsa nomina non sint in Domino cx natura divinitatis, sed ex humanitaUs; non tamen bene di- xit quod non sint propria ; quia propria facla sunt, propter carnem propriam quam assumpsit.
XXX. Nos tamen , quam caulelam sanx fidei in hac re tenere debemus, ex verbis Patrum osienda- mus. Beatus itaque Vigilius episcopus « in expugna- Uone Acephalorum baereUcorum sic dixit : t Sicut illi mori et non mori ex utrisquc naturis esl pro- prium , ita commune est in ipso utrisque naturis quod illamm est proprium. Et, ut exempli graUa dixerim, proprium mihi est notam livoris cujusque Terberis gestare in corpore meo per naturam carnis
nitaUs , et respondit hoc differre quod in divinitale Teras sit Deus , et in humanitate veras homo. Hoc non est differenUa nominum , sed potius separatio substanUaram. Namsi, ut ait, divinitaUs nomen est Deus, el humanitaUs homo, debuit uUque dicere quid differat inter utramque nomen , id est , Deus et homo; el ut in sequentibns ait, in divinilate unigeni- tusj in humanitate primofimtus, debuit certe dicere quid differat inter unigenitum et primogenitum. Sed ponamus ipsius Felicis verba quae prosequitur, ut ex ipsis lector cognoscat quomodo separando nomi- na, dividit substanUas : c In illa, inquit, Deus super omnia , in ista vero homo intra omnia ; et ut brcTi
. oompendio plnrima concludam , in iUa, id est in es- |x meae ; et proprium mihi est hanc eamdem notam fentia diTinitaUs, Deus, Dominus , Patris Verbum, non gestare in spiritu meo per naluram animae mex. Pttris Teritas, sapientia, Tirtus, imago Patris, iuTi- Item, proprium mihi est plagam Tcrbi, id est, ser-
BALUZU NOTiE.
Eamdem epistolam laudat rarsum Alcuinus in libro ii adversus Felicem , et Theodulfus Aurelianensis sub finem libri De Spiritu sancto
beatus Proclus ConstanUnopolitanus episcopus in epistohi ad Armenios ita ait : Apostolus dixtt eum Christum, ut onendat quia secundum veritatem Deus factus esl homo. Dixit eum qui est, ut eum sine initio »■ €8se declaret, Dixit eum typer omnia, ut totius crea- turtje dominum prtedicet. vixit eum benedictum, ut adoremus eum tanquam omnipotentem kMrMUerj nec «1 conservum calumniis appetamus, > (^eteram hanc Procli ad Armenios epistolam approbavit Joannes AnUocbenus cum Orientali ConciIi<),ut docet Facun- dus in libro i pro defensione trium Capituloram, cap. I, 5, et lib. viii, cap. 1 : qui et in lib. ii, cap. 2, docet ex Justiniano eamdem Procli qiistolam susce- ptam conflmiatafflque a Ghalcedonensl concilio fuisso.
/n expugn. acephalor., id est, in libro v adver- sus Eutychetem, cap. 8,ubi defendit synodum Chal- cedonensem. Acephali enim, aevo Justiniani AugusU, infensi fuere decreUs concilii Chalcedonensis. Ace- phali autem iidem cuii) Eutychianis, ul docet Fa- cundus Hermianensis in epistola quae a domno Luca Dacherio edita est.Quanquam illi non omnino scque- banlur dogma EutTchetis , ideoque Semieutychianos Tocat idem Facunaus in libro i pro defensione trium Capituloram cap. 5, et lib. iv, cap. 3. Vide Sirmon- dmn in noUs ad Ubnim «ecundam Facundi.
57 LIB. ADV. FELIGEM URGBLL.
moneiii dunim gestare in mente mea per naiuiram A est? Eiiam nunc aermo hic a nobis examinetur. Si-
animae mese, et proprium mihi est eamdem plagam non portare in corpore meo per naturam camis meae. Et cum sit mihi utmmqoe proprium ; et cor- pori, et animae meae, utrumqiic alienum; quia nec corpos durum laetumye aermonem iuteUigit, nec ani- ma flagelii Tulnere liyescit. Utrumque tamen com- mune est in semetipso, et animae et corpori meo : quia nec anima extra corpus , a quo ei sentire pro - orium Juerat, sentit; nec corpus cilra animae con- aortium plagaram indicia gesta?it. Quod ergo pro- prium mihi in singulis , et alienom est singulis, id oommune est in me ipso singulis, quod proprium est singulis. £t tamen ego ipse unus sum in utrisque, in roe ipso communibus ; ei ego ipse unus sum in
quidem , sicut et sapere et dicere ipsi praesumunt, liomo assumptus a Deo est , quomodo pauper est factus qui assumptus est, et ultra naturam dignita- tibus declaratus. GloriAcatus est enim ; aut si non est hoc verum , derogabiUir ab eis assumpiioni tanquam deportanti ad minorem partem, et inho- nestiorem mensuram humanitatis. Sed ita sapere dissonum est. Ergo non est pauper factus, qui as- sumptus est. Resut enim dicere, quia faclus est in paupertate nostra , qui dives est Uuquam Deus. > Et iterum : c Respicienda itaque sunt non illoruro multiloquia, sed recta et immaculata fides evangelicx atque apostolic» sanctionis. Deus est in came et in sanguine, humanitatisque mensuram per ea qux hu-
singulis mihimet ipsi propriis. Quae cum ita sint, g mana sunt cognoscimus. Millia niillium enim ange
ficriesnobis divinaram percurrenda est litteraram, et plurima testimonia congreganda , quibus demon- stretur quam sit impium et sacrilegum, ea quae sunt propria carais GhrisU , ad naturam Verbi proprie- tate referret et quae sunt propria Verbi proprietate natorae camis ascrikiere : et quam sit nihilominus impium , ea quae sunt propria carais per exceptio- nem proprietatis alienare a Verbo, et quae sunl pro- pria Verbi, eadem exceptionis lege alienaro a carne ; com sit eis in Ghristo utramque commune, et Ghri- stus sit utramque. >
XXXI. Felix in sola huroanitate dicit Dominum apostolum et pontiflcem fuisse. Beatus autem Gy- ryllus contra hoc ita docet , dicens : f Scripturae
loram sanctoram ministrant ei , et sacram ejus se- dem circumstant seraphim. Quia vero factus esf homo, appellatusque summus sacerdos, non tanquam majori Deo oflerens sacrificium , sed sibimet el Pa tri , fidei nostrae negoliatus confessionem. > Et ite- rum : c Intuere siquidem eum immolantem quidem secundum humanitatcm , assidentem vero sicuf Deum. Quid enim ait beatus Paulus? Talem pontifl- cem habemus , qui sedet in dextera sedis majestatif in excelsis. Scientes igitur quia cum Deus esset. factus est homo, est autem unus atque idem filius, ipsi omnia tribuimus tanquam uni, et dispensaUonis non ignoravimus modos, sensuum virtutem arUfi- ciose atque pradenler in ejus semper convertentes
namque divinitus inspiralae Deum nobis inhumana- C obedientiam.
tum praedicant Einmanuel , participatumque carne et sanguine proxime nobis Dei et Patris aflirmant Ver- bum factum, hoc est, hominem, non per conversio- nem, seu mutationem, sed virtute ineffabili unitatis. Ideoque et unum dicimus Dominum Jesum Ghri- stum, unamque fidem, et unum sanctum baptisma. Qui autem a dogmaUbus sic recUs recedunt, et con- tra sacras litteras durum atque superbum objiciunt sensuro, et hoc solum quod bene se habere arbitran- tur inspiciunt, hominero vero assumptum a Deo Verbo dicunt , secundum iUud puto quod per unum sanctoram dictum est prophetaram : Non eram pro- pheta , neque filius prophetae , sed caupo eram fri- cans sicamina, etassuropsil roe ex ovibus. Et sicut
XXXII. FeUx soli divinitaU tribuit vivificatio- nem , dicens Dominuro secunduro divinitatero vivifi- cantem quos vult ; et non recordans quod et caro vivificatoris Verbi , vivificatrix credenda est , beato Gyrillo docente ita : c Proprium ergo corpus faciura dicirous Verbi, ct non horoinis aUcujus seursum, et sqmraU alterius citra eum qui inlelligitur Ghrislus etFilius. Sicut auteropropriuro nostraro uniuscu- jusque dicitur corpus seorsuro ejus cujus est , et in uno Gbristo intelligenduro uUqu^ exsistens nostrit corporibus cognaturo sive coiisubstanUale. Facturo enim ex muliere propriuro ejus , sic ut dixi inteUi- gitur et dicitur. Quoniaro vero secunduro naturam est ex Deo Patro Verbum , vivificalricem ostendit
ait beatus David , Suscijneru mansuetos Dominus. ^ suam camem ; idcirco facta est nobis i)enedicUo.
Vivificans denique dicebat Gbristus : Amen dico vo- bis: Ego sum panis vivus qui de ccelo descendif et vitam dedi roundo. Et rarsus : Panis autero quem ego dedero, caro mea est pro mundi vita. Et iteruin : Qui manducat meam carnem, et bibit meum sangui- nem, in me manet, et ego in eo. > Item beatus Gyril- lus : c UU ne videar cgo solus Verbi corpus pro- priuro noroinaro, eUam sanctorum Patram voloi ponere tesUmonia , ut sciant adversarii quia mani- ternos inclamant sequenles ubique illorum voces. Ait [itaque famosissirous noster Pater et episcopus Athanasius in libro de sancta Tiinitate : Et appa- rebat quia non erat phantasia » sed vero habebat
Per habituro quippe ct familiaritalero spiritalem, tanquaro in volunlate et gratia ct sancUficatione, sicut et nos ipsi adhaerentes Doroino , unus spirilus sumus, secundum quod scriptum est. Scd non est hoc humanari Doroinuro , sed neque proxime nobis came et sanguine parUcipare , sed magis proprium facero hominero , et non secunduro aUuro modum quem dici poterit prophetas et apostolos ct alios •anctos omnes. Putasne sanctus Paulus seducebat sancUficatos per fidem apertissime dicens de unige- nito, quia cum esset dives, pauper est faclus pro- pler nos ? Absit. Vere namque dicit oinnino verita- tis praeco , qui est dives. Et quomodo pauper factus
K» S. AGOBARDI EPISCOPl LUGDUNENSIS 60
GOrtms. tk^l^i ettihi Christani induentem hunia- A cuncta Chrisli Ecclesia catholica credit et oonfite-
nam cahiem , hdhc cum propriis passionibus ejns indiiitotam; ut sicnt toum proprinm ejus dicimus esse corpus, ita ti corporis passiones propriae ^oiam ejus dlcantur, licet non conting^r^nt secundum divi- nltatem ejns. i
XXXlIt. Interrogal Felix oiccns : i Recurrtint propria noinina ad accidenlia, seu accideniia ad pro- pria, an lion? > Respondet : c Recurrunt. i liilerro- gat : c Quo ordine? > Res|M)ndet : c Propter singula- rilalem personx, in qua divinitas Filii Dei cum hu- manitate sua communes habent actiones; qua ex causa aliquando ea quae divina sunl referuntur ad humana, et ea quae humana fiunt, interdum ascri- buntur ad divina, et hoc ordine aliqiiando Dei Filius
tar. Qui esse promerctur, vere et proprie esse c6b- pit : qnia, Ut jam snpra dictum est, ec quo e$$e cm- pit, non aliud ccsfrit eue quam Dei FUim^ et hoc «nf rtf s. Qiii autem appellantur et nancupantur, spi- ritiim adoptionis acceperunt, ut fllii Dei vocarentur : quia ex quo esse coeperunt esse filii Dei, sed filii Adam : filii irx, et fllii bajus sseculi ; et dum ista essent, pnerenit eos misericordia Dei antequam illi ulla Itona Telle aut eligere possent: et sicut eos praescivit et pnedestinavit ante mundi conslitutio- nem, et vocavil tempore constituto, ac jnstificaYit per adopiionem et redemptionem animarura, deinde glorificatunis est per adoptionem et r^eroptionem cOrpomm in uUima resurreciione. Haec fluni irt illia
in hominis filio fllius hominis appellari dignalur, el * q"» P^** gratiam adoptionis filii efticiuntur el appel-
boroinis fllius in Dei Filio Filius Dei nuncupatur. > Hic admoneo lectorem ut istum Fclicis recursiim nominum conferat cum relatione Nestorii, et per- pendat ne forte similia sint. Sicul enim supra (Ca|[>. 7) posuimus verba Nestorii, dicit ille : c Sicut ins6- parabilem a divina natura babens copulationem re- latione Dei et intelligenlia omni crealura adoratio- ncm exhibente ; et neque duos fllios diciinus , neque duos Dominos. > El post aliqua iterum Nestorius ait : c Sed solus praecipuum habcns hoc quod ad Dei Verbi copulalionem , adoptione et dominatione parlicipans, auferens quidem omncm suspicioiicm dualiiatis flliorum et doniinorum , prsestito vero no- bis in copulalione ad Deuin Verbum, oninein hahe-
lantiir Dei; per illum qui ante saecula natdraliter natus, et In Saeculo naturaliter factus est unicus Filius Dei, qui nascendo est Filiiis Dei, non rena- sceiido, cai nomen fllii generatio dedit, non regene- ratio, qui ex illa substantia qua esse coepit, ex qao esse coepit, non aliquando nuncupatur Fiiius Dei, at Felix Tult, sed semper est, ut cathollcl credunt. Ita nos, sicut beains Hierenymus ait, Deum hominem • qoe jungentes, et fllium hominis in Jesa, et Filium D< i tenemus in Christo. Hic sapientia vertetor, nt Apocalypsis ait. Hic promissae antidoti aperienda virtus. Hic Manichaeonim virus, terrestre gerroen Arianorumi divino» si dici fas est, semine superan- duin est.
ret ipsins fldem el intelligentiam et Ihcoriam , pro ^ XXXV. Memoratur item telix dicU Dominici,
quibus et aitoratioMem pro relatione Dci ab omni suscepil creatura. > kcce Nestorius dicit Dominnm relalione Diei tbeoriam suscepisse , id est , deitatem et adorationem. FellJt vero diclt recurrere nomina prbpter uhitalem personx, et propterea appcll^i Dei Filium hominis fllium, et hominis fiUum Dei Fl- lium nancopari. Videtiir namqnie mihi quia licet atriusque , Neslorii videlicet atque Felicis, nova et Inusitata atqne <^hfyisa sint verba , nnus tamen eo- nim aut similis In hoc loco est sensns. Deinde dili- jgenlcr cohsideranduni est hoc ((uod Felix dixit : i Aliqiiandb Del Filius in homiiilli fllio filius homlhis appellari dignatUr. > Quid est hoc? Nunquid aliquando.
quo ait : Nemo atcendit in ccelum ni$i qui de$cendit de ccelOj filim hominii qui e$t in ccdo. Et subjungit dfcens : i Certe quando lixc loquebatur, nondum erat filius hominis in coelo per naturam in susci- piente sc, hoc est, in Filio Dei. > Sed quia ego in hxc verba advertere non possum quid dicere vo- luerit, aut quid senserit, ista indiscussa praetermit- tenda, et ad ali^ ejus iranseundum est ; maxime quia prxdicla dominica verba exposita verbis beati Au- guslini supra posuimus.
XXXVI. Item Felix : c Certe, alt^ catholica fides credit quod non pTOprillB Dei Filias-, qui de substan- tia Patris genitus est, et per omnia Patri similis.
etnonsenipei*? Nuiiquid appellari et noh esse? Deindc p pro nobis traditos sit, sed homo asiamptus ab eo.
ait, c Et bominis flllus iu Dei Filio Filius Dei nnn- cupatuh > Nuiiquid liiincupalur tantum , el hon est? XXXIV. Scd quia scio horum verborum quam- dam similitudinem esse ui dictis beati Hicronymi, qu» iste in prima sua conlentione pravo sensu cfTerre solebat, videanius, si ab illo istius sensus et verba non dlscrepant. Ait naroque bealns Hieronymus (Vide integrum locum Hieronymi infhi cap. 39) : f Hic fllins hominis per Dei Filium, Dei esse Filius In Dei Fllio promeretur. i Ecce beatus Hleronymus dlclt e$$e promeretur. Felix dicit appellatur et nun^ eupatur. Certe multum diflTert inter es82 promeretur^ et appellatur^ aut nuncupaiur, Filius^ inqnit, Aomt- ni$ II» Dei FUio FiUu$ Dei e$$e promeretur. Certe sic
Ha;c Felix. Nos antem dlcimus : Absit, absit, ut ita catholica fldes credat, quse sine intermissione de- cantat, dicens : Credo in Deum Patrem omnipoten- tem, et in Jesum Chri$tum Filium eju$ unicum Do- minum nostrum, natum de Spiritu $ancto et Maria virgine, pa$$um $ub Pontio PilatOj erucifixum et $epultum. Ita enim catholica fldes credit, quod ipse qui Filius Dei Patris omnipotenlis est, et natus est de Spiritu sancto et Virgine, ipse sit pro nobis tra- ditus, ipse passus, Ipse cmdfixas, mortuus et se- pultus, ipseque resurrexerit, ascenderit ad coelos, et sedeat nunc ad dextertm Patris, et inde, hoc est, de dextera Patris, Tentarui slt ad jndicandos vivos et mortuos. Sed quia^ ut superius (cap. 25) verbis
61
LIB. ADY. FELICEM URGELL.
62
beati Hieron^rmi dictam esi, h»c cogltasse, vixisse A tuiit, ipsuqa Verbum in suo corpore dnm crucifige-
est, hstt meditatio, par^ius est animse, in b»c relabi vel recarrere, cum Domino jungi est/ et cum ipso per haec humiliari est, cum ipso pati est, cum ipso mori est, cum ipso esC etiam suscitari, bonum et jocandam est de bac re Patrum quoque hic senten- tias sabnectere. Beatus Aogustinus de boc ita dicit : {De fide^ ad Petr. diae. c. li) : c Gujus et nativita- tem faturam secundum camem, et morlem, et re- earTeclioBem, atque ascensionem in coelis, lex et ]^rophet» praenuntiare nunquam destiterunt, proat ipse praecipiebat, obedientes et verbis et factis. Nam et sacrificiis camaiium victimarum, quse sibi ipsa sancta triuitas, qu» unus est Deus Novi ct Veteris Testamenti, a Patribus nostris prsecipiebat offerri.
returaspiciens; et cum posset probibere, non pro- bibuit, sed etiam propria sua faciebat quse eraat propria corporis, tanquam sua, Verbum incorporalet denique cseso corpore a ministro, sicut ipse patiens dicebat : Dorsum meum detli ad verbera, et faciem meam non averii a confusione spulorum. Quae enim faumanitas patiebatur Verbi, baec inbabitans Verbum ad se referebat, ut nos deitatis Verbi participes esse possemus. Ei erat admirabile, quia ipse erat patiens et non paliens ; patiens quidem, quoniam propriam ejus corpus paliebalur; et in ipso qui patiebalor erat non paliens, propterea quia natura Deus mt- nens Verbum, esl impassibile ; et ipse quidem incor- poralis erat in corpore passibile ; corpus aulem ht«
illius sacrificii signiHcabatur gratissimum munus, B bebat in se Verbuni impassibile, destruens inftrmita- quod pro nolus se ipsum solus Deus Filius secundum tes ipsius coiporis. i
carnem esset misericordiler oblaturus. Ipse enim eecundum apostolicam doctrinam obiulit semeiipsum pro nobis oblationem et bostiam Deo in odorem snavitatis. Ipse verus Deus, et vcrus pontifex, qui pro nolHS, non iii sanguine taurorum et bircorum, «ed in sanguine suo semel introivit in sancta : quod tunc pontifex ille significabat, qni cdm sanguine Mncta sanclorum per annos singulos introibat. Iste (gitur est qui iu se uno tantum exhibuit quod esse Becessarium ad redemptionis nostrse sciebat effe- etum. liicm sacerdos et sacrificium, idem Deus et homo; sacerdos, per qiien Hiimus reconciliati ; sa- cHficium, quo reconciliati ; templum, in quo recoh-
XXXVII. Felix dicit : i Ita divina Scriptura lo- quitur, ul ea quse capiiis sunt, id est Gbristi, ref|- rantur ad corpus, iil esi Ecclesiam, et ea quse cor- poris sunl, ascribantur capiii. i Hoc ex parte \eram esse potest. Sed vcrius dicerel , si dixissel : Ali- quando ex voce corporis loquitur capul, sicut ett illud, Saule, Saule^ quid me per$equeris ? £t : Esurivi et dedistis mihi manducarej et csetera bujusmodi. Gseterum ea qu» proprie excellentiae capitis sunt, non sic referuntur ad corpus, ut iste dicit : qaoniam isla communio capilis et corporis magis est ih to- cibus Scripturarum, quam in actibus et rebus, sicnt est illud in psahno : Longe a salule mea verba deli'
cBiati ; Deus, cui reconciiiati. Solus taroen sacerdos, ^ ctorum meorum, £t : Deus^ lu scis insipientiam
^acrificium et templum ; quia bsec omnia Deus se- cundum formam scrvi. Non autem solus Deus, quia boc cum Patre et Spiritu sancto secundum formam f>ei. Reconciliali igilur sumus per solum Filium secundum carnem, sed non soli Filio secundum di- vinilatem. i Beatus quoque Vigilius (Adv. Eutych.^
•
L II» c. 9) : c Ita Verbum Dei jure dicimus passionis ii^urias pertulisse, non tamen passionem uiio modo sensisse. Dicam adbuc manifestius. Gonfixa est di- vinitas clavis ; sed ipsa penelrari non potuil, sicut caro ^us potuil. Siquidem vulneri locum caro pate- facta aperuit. Nam deitas indivisibilis atque impe- Belrabilis mansit. Ita ergo suscipiendo passiones, et
meamy ei delicla mea a te non sunt abscondita. In quibus Dominus pro corpore ^no solam vocem susce» pit, non aclum, aut rem. Iste aulem, ut mibi vide- tur, propterea elaborat in tantum conjungere caput et corpus, ut eiiam unam bsec personam dicat, et ex hoc confirmari videatur sensum ejus, quo Domi- num secundum humanitatem eisdcm tanlummodo modis credat Filium Dei Patris, quibus et caeteri sancti fiunl filii Dei, id est, gratia, adoptione, efe- ciione, praedesiinatione, et caeteris, ut ipse supe- rius aperte de Domino dixit. Propter quod apparet in verbis ejus, quod plus quodanimodo conjungal
corpus Salvatoris Ecclesiae, quam sanctae Trinitati. earum non cedendo efiectibus, apparet Dei Verbum ^ Unde efhis verbis suljungit in conclusiooe operia impassibiliter passum. Sed quia caro ejus hajc om- gui dicens : i Niliil enim habere potest Ecclesia quod
nia non solum pertulit, sed et sensit, et cessit, jure ac merito dicimus Deum bis omnibus passionum condiiionibus sensibiliter affectum in carne sua, sine sensu vel mutatlone divinitatis suft. Vtde ergo : perKt^ passiOnem, naturse est utriusque ; sed ce- dere passioni, non est utriusque naturse, cum sit i vnitts ^nsdemque personse. i Beatus quoqtie Athaha- titts Hi dicit : cEt ostensum est omnibus quia non cor- pus erat Verbum, sed corpus erat Verbi ; et hoc palpavit Thomas postqaam eum resurrekisse vidit n mortutt; ^t vidll ifi ib fixih^ clavorum quas pet-
ad vitam et pielatem perlineat, nisi quod a capito suo, id est Ghristo, acceperit, Apostolo teste, qui in epislola ad Ephesios scribens ait : Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christiy qui benedixit nos in omni benedictione spiritali in ccelestibus in Chrisio^ qui etegit nos in ipso ante mundi constitutionem^ qni prwdestinavit nos in adoptionem filiorum per Sesmn Christum in ipso. i Verum est omnino quod Ghristot et Ecclesia caput et corpus dicnnturkb Apostok) fire- quenter. Et * ideo una person^ suht ; qiifa et d#' pus, capitis corpus dicitur; et eaputj corporis oll-
BALUZn IfOTiG.
• Et ideo unapenonasunt, id est Gbristus et Ec- desia. Sic lib. vi Gapitdari!im>^^.*lf!$l>\»f|faBn
63 S. AGOBARDl EPISGOPI LUGDUNENSIS 64
qne caput. Non enim ad se dicitur capnt, sed ad Aergononomnia,sedaliqua,8icut inomnibus nona1i«
corpus. Sed tamen modus et discretio tenenda est, qualiter dicanlur una persona. Neque enim eodem modo quo in Filio Dei Yerbum, et camem, unam credimus omnino esse personam, non conjunctam ex duabus personis, sed ex duabus substantiis ; eo- dem etiam modo creduntur Gbristus et Ecclesia uiia esse persona, quse conjuncta est ex multis per- aonis, quse unitas personas, id est, Ghrisli atque Eoclesiae, in spiritu utique est, non in corpore. Sic enim docet diligenter Apostolus, dicens : Nemo po- te$i dUere, Dominu$ Jesus, nisi in Spiritu tancto. Divi$iones vero gratiarum insunt, idem autem Spiritus, Et divisiones ministrationum $unt, idem autem Do- minu$. Et divi$iones operationum sunt^ idem vero
qua, sed omnia. Divinus [Dividit?] Spiritus gratias,di- Tidit Dominus ministrationes, dividit Deus operatio- nes. Sancta Trinitas, unus videlicet Deus, qui et nunc operatur omnia in omnibus, et in futuro erit omnia in omnibus, et in singulis. Sed quia omnia per me- diatorem Dei et bominum fiunt, qui est utique Deus et homo ; ideo dicitur et est ipse mediator Ghristus caput Ecclesi». Omni$ viri caput Christus est^ ait Apostolus, (omnis scilicet viri ex quibus constat om- nis Ecclesia) caput vero Christi Deus (/ Cor. xi, 3). Hoc itaque modo nos Ghristum et Ecclesiam unam fateamur esse personam. Felix autem, quia quadam mdecenti ratione referri dicit ad corpus ea qux capi- tis sunt, confirmare nititur quod ea quse a Ghrisio
Deus, qui operatur omnia in omnibu$. Unicuique au- ^ accipit Ecclesia, illa sint quae Ghristi esse astruit,
tem datur manife$tatio Spirilu$ ad utilitatem. Alii
quidem datur per Spiritum sermo sapientia!^ alii ati-
tem $ermo $cienti(B $ecundum eumdem Spiritum, al-
teri fide$ in eodem Spiritu, alii gratia $anitatum in
uno SpiritUj alii operatio virtutum, alii prophetia,
alii discretio spirituum, alii genera linguarum, alii
interpretatio sermonum. Ha^c autem omnia operatur
unu$ atque idem Spiritus, dividens $inguli$ prout
mUt. Sicut enim corpu$ unum e$t, et membra habet
msUta^ omnia autem membra corporis cum sint
multa, unum corpu$ sunt ; ita et Christus. Etenim in
uno Spiritu omne$ nos in unum corpus baptizati
ftnntt^, $ive Judai, sive GentUe$, sive servi, sive /t-
beri, et omnes uno Spiritu potati $umu$. Nam et cor'
id est, gratia, adoptio, electio, et cxtera. Propter quod et tesiimouio apostolico confirmat et concludit dicens : Qui elegit nos in ipso ante mundi constitu^ tionem, qui pradestinavit no$ in adoptionem filiorum per Je$um Chri$tum in ipso (Ephe$. i, 4). Quasi Apostolus diceret : Deus in Ghristo nos elegitf quando illum elegit ; in ipso nos per ipsum prxde- Btinavit in adopiionem filiorum, quando et ilium prae- destinavit in adoptionem filii, ut esset secundum humanitatem adoptivus filius. Talis omnino fuit sensus Felicis ; et propterea ^ de unitate Ghristi et Ecclesi» loquens, ea quae capitis sunt referri dixit ad corpus ; de quibus jam supra sufficienter diximus, congrua adjungentes Patrum tesUmonia, quae osten-
fm$ non est unum membrum, $ed multa (I Cor. xii, C derent mutuo aliter intelligendum, ubicunque gralia.
5-14). Eccc Apostolus evidenler ostendit quomodo credantur Ghristus et Ecclesia una persona ; videli- cet, quia uno Spiritu potati, in uno Spiritu bapti-
- zati, unum corpns efiecti per Spiritum Ghristi se* eundum eumdem, et in eodem in uno Spiriiu sin- gulis hominibus diversae graliae dantur ; ita ut unus ex corpore homo, non omnes gratias habeant, omnes ministrationes , omnes operationes infusas in cor- pore per unum caput Ghristum. Propter quod dicit
- in alio loco : Si qui$ auteni Spiritum Christi non ha- bet, hic non est eju$. Si autem Christus in vobi$ e$t, earpu$ quidem mortuum est propter peccatum, Spiri- tusvero vivit propter justificationem. Ecce per Spiri-
electio, praedestinatio, assumptio, vel adoptio sonat in dictis sanctorum Patrum.
XXXyni. Quod ut facilius nunc iterum ostenda* mus, dicamus exempli causa. Legit Felix in beato Auguslino : Verbum Dei gratia $u$cepit hominem ; sed non hene novit discemere cnjus sit isia gratia , a quo, aut cui largilur. Largitur utique a Deo, a Yerbo Dei naturae humanae , ut suscipiatur in Filio, ut sit cum filio unus Filius, et habeamus nos in illo primilias substantiae nostrae , qui est verus Filius , et proprius Filius. Non enim merito humanitatis il- lius susceptae sunt in persona Yerbi ipsae nostrae priinitiae , sed misericordia et gratia ejus pro nostra
tum Ghristi efiicimur ejus membi a. Eflecti autem ^ redemptione. Et haec est gratia iUa quam commen- membra ejus, Ghristus in nobis est, et hoc modo dat catholicus doctor. Felix autem non ita intel- • caput est nostruin, id est Ecclesiae, qui operatur lexit; sed putavit e contrario hanc gratiam a Patre oronia non in singulis, sed in omnibus. In singulis Filio largitam , ut dignaretiir eum ex humanitatis
BALUZII NOTiE.
c Porro Ghristum et Ecclesiam, unam personam esse non nescimus. Et ideo quac Ecclesiac sunt, Ghri- tti sunt ; et quae Ecclesiae oflbnintur, Ghrislo oflb- runtur ; et quae ab Ecclesia ejus tolluntur , procul dubio Ghristo toUuntur. > Item capit^ 305 : c Et quia Gliristum et Ecclesiam unam personam esse veraciter agnoscimus, qusecunque Ecclcsix sunt, Ghristi sunt. > Quomodo autem haec intelligenda sint,
aierte expUcat sanctus papa Gregorius in Ubro xix oraUum in Job, cap. 11 ubi haec leguntur : c Quia fjhristumet Ecclesiam, unam esse personam crebro jam dbdoroB» iUum videUcet hujus corporis ci^t,
hanc autem ilUus capitis corpus, etc. >
* Caput est no$trum. In ms, sic legitur, caput esi Xpm : quod ita legi debet, caput est Christum, quo modo etiam editum est a Massono. Sed ipse in Er- ratis admonuit legi debere no$trum. Et sane neces- saria est isla emendatio. Itaque sic edi d^re arbi- trati sumus.
i> De unitate Chri$ti. Massonus edidit, et propterea de divinitate Chri$ti, etc., nuUo admodum sensu. In ms. legitur, et propterea divifdtate Chrieti, etc, ex quo nos eflecimus de unitate. Sic emok postulat sen- soa, ul manifeatum est
UB. ADV. FELIGEM URGELL. 66
ansc^tione gratia 6ibi adoptare in filium. Et liic A cum Paire fuisse esse credendum est; sed homo, error necessario exigebat ab illo nt unum e duobus . . ^ - -
malis incorreret , id est , ut aut duos filios crederet, iinum hominem , el alterum Deum , aut cum unum filium diceret , duobus eum modis esse filium Patris eonflteretur, Terum scilicet et non verum , proprium et adoptivum , natura et gratia , quae duo mala ad- Tertuntur in litleris ejus : quse utique non adver- terentur, nisi iila aliquando ad istum , aliquando ad iUum cor indinaret, occullissimo Dei judicio per- mittente. £t quia error terminum habere nescit , ad hoc devolutus est , ut sicnt eum dixit Palri duobus modis Filium esse, ita diceret et sanctam Dei geni- tricem aliter gcnuisse Deum , et aliter hominem , quasi extra Deum hominem gennerit.
quem in gratiam salutis Deus Yerbum susceperat, audivil. Hic filius hominis per Dei Filium , Dei esse Filius in Dei Filio promeretur : nec adoptio a natura sejungitur, sed natura cum adoptione conjungitur : quoniam cum Verbum caro factum est, non per assumptam decrevit assumptor, sed in assumenle crevit assumptio. Greatune enim polerat per crea- torem infirmitalis substantia commutari, creatoris autem in creaturam non poterat selernilalis natura converti. Et ideo cum dicitui : Prior homo de terra terrenuSy secundus e coslo coelestis ; non corporia materia separatur, sed forma vitalis ; nec caro tol- litur, sed carnis susceptor ostenditur, ille, inquam , qui in Evangelio ait : Vos de inferioribus estis,
XXXIX. Legit etiam Felix in sanctorum Patrum B ego de superioribus sum. De superioribus ait , non
.« -.._ -_ .. .._ -• •• _. ___
Bieronymi, Augustini, Ambrosii, Hilarii, et Aviti libris, cum de incarnatione Salvatoris tractaret, intromissum nomen adoptionis, sed juxta modum assumplionis vel susceptionis ab eis posilum , quod ille alio et e contrario hausit sensn. De qna re ut ea quae sentimus , congruentius profcramus ; pona- mus aliquam ex illis sententiam tam plenariam , ut ubi adoptio dicitur, qualiter accipienda sit , ex prse- cedenti et subsequenti sensibus coIUgatur. Ait ita- que l)eatusHieronymu8 in suo brevi et elegantissimo tractatu de similitudine camis peccati contra Mani- cfaxos : f Denique hoc confirmat prq>osita ipsa sen- tentia, quae primum Adamin animam viventem factum esse teslatur, novissimum in spirilu vivifi-
■tique siderea carne, sed virtute divina. > Ecce bealus Ilieronymus, postquam dixit, c Nec adoptio sejungitur a natura , sed natura cum adoptione con- jungilur, > ut ostendcret quae esset hac adoptio, adjunxit : « Quoniam cum Verbum caro factum est , non per assuniptam decrevit assumptor, sed in as- sumente crevit assumptio. > Quod supra dixit ad^ optio, hocinferius subjecit assumptio; et quamsupra dixerat naturam , explanavit subdendo assumptorem et assumentem. Nihil ergo aliud hic significat ado- ptio quam quod assumptio ; et nihil omnino aliquid tale hic demonstrat toU beati Hieronymi sentenlia, per quod suspicari possimus ita eum sensisse, ut Dominum nostrum Jesum Ghristum secundum hu-
«OTVKUIU %iao%, »\^9»a»UI , UUTIOOIUIUIU lll 9|lllliU TITIU- -, —w-. ..— *-.*. uwowmuui «y^ouua viui lO^UIU OCCUIIUUIII IIU-
cantem. Ecce cur tam post innumeros annos et in- manitatem Dei Patris adoptivum filium credendum
oomprehensa curricula saeculorum ab omnibus mor- talibus , a quibus ut qui secundum carnem nalus est separatur, quod ille primus vivens , hic novissimus vivificans ; ille sibi data vix possidens, hic possi- denda condonans. Quod et Psalmista duobus versi- culis explanavit , dicens : Quid est homo quod me- mor es ejus, aul filius hominis, quoniam visitas eum ? Homo , Adam accipiendus est ; filius hominis, Dominus intelligendus est : qui in mcmoriam veteris visitatur, et iu defuncti recordatione spiritu saluta- tionis impletur : quod ipsa verba exprimunt : ut rem planam videre non mirum sit, dum et homini memoria conjungitur, et filio hominis visitatio co-
doceret. Quia cum dicit adoptio , et natura assu^ mens, et assumptiOy assumpta, et assumptor ; nihU horum ad Patrem referri videtur, sed de duobus tantum substantiis, ex quibus constat una persona unici et veri Filii Dei, Iractari cognoscitur. El ut plenius dicamus quod sentimus, adoplata est natura humana , id est , suscepta vei assumpia in persona FUii a Filio ; ut cum ipse esset Filius, non alio, sed eo modo quo crat et ante Filius : et hoc est quod dicitur, i Non per assuniptam decrevil assumptor, sed in assumente crevit assumptio. >
XL. Juxta igitur hunc modum et cacteros doctores dixisse et sensisse, ubicunque noroen et verbum
pulatur. IIU morlali quid aUud polerat superesse ? p adoptionis in fidei dogroatibus inseruerunl, credi- huic vivificanti quid aliud oportebat infundi ? Nam mus. Dicit ilaque beatus Hllarius (Lib. ii de Trinit.
defunctis memoria debetur, visitatio viventibus ex- hibetur : quod utrumque in Domino per incama- tionem constat impletum , cum ob primi commemo- rationem novissimus visitatur, et per novissimi vi- sitaiionem salvatur et primus. Huic sensus germana est illa sententia : Primus homo de terra terrenus , secundus e coelo coelestis. Quis est iste coelestis? Slne dubio Ule qui eum quem gestabat in baptismate fe- cU audire quod ante ipsum nuUus audierat : Filius mens es tu , ego hodie genui te, Et qualiter dicitur Aodte, si in pri^oi)ijkr Verbum, et Verbum apud Jhum , ei Deuf'erat Verbum ? quia non est istud Yerbiim quod semper in Patre, et apud Patremi et
sub. fin. ) : I Paril Virgo, partus a Deo est. Infans vagit , laudantes AngeU audiuntur. Panni sordent, Deus adoratur. Ita potestaUs dignilas non amittitur, dum carnis humUitas adoplatur. i Sed slatim post paululum subjungit dicens eum in cnrnis assum- ptione homineni , Deuni vero in gesUs rebus exi- stere. Paulo namque superius dixit : c Postremo una cum Judaeis irascantur iidem haereUci , quod Ghri- stus sibi proprium Patrem confitens, Deum sequalem se fecerit Deo ; et una.cum his audiant, Vel operi- bus credite meis, quia ego in Patre, et Pater in me est. Unum igitur est hoc immobile fundamentum, una hsec fe]ix fidei petra « Pc^,tri ^^^ ^^^vk ^T^
« S. AGOBARDl EPISCOW LUGDUNENSIS 6S
ei FUius Dei vivi. > Ecce admirandus doclor dicii A XLUI. « Fidentius Tero quidam cathoficiis doctof
quod Chrisius proprium sibi Fatrem conAteaiur cmoi suniliter doceret pjopriqv^ et Yeniip ^s^ Fi-
Deum. Nempe si proprius Pater, uon adoptans, sed Uum Dei Dominum noslrum, expof^eos Ipcum illum
generans, proprius filius, non adoptatus, sed natus. Ey^ngelii , uhi transfigurato Domino in fouUiite, facta
XLL • Beatus quoque Airitus, Pliotinianorum hae- est vox Pa^tris ad apostolos dicens : Hic est Filiu$
reticorum valilissimus expugnator, scripsit dicens : meus dileaus , dicii : t Ideo, elcvi^ntes oculos apo-
c Gertc circunifremenlihus Judacis et in Dominum • stoli , nemi^em videruut nisi solum Jesum , ne et
noslrum exserla hlasphcmianim tcla vibrantibus, ipse filius hominis, sicut Noyses et Elias , yel CJd-
quem respondisse credimus , Amen dico vGlis , anle tcri saiicti, putaretur homo Dei , el sequaretur
Abraham ego suin , nisi quia per concordiam geni- cum adoplivis Dominus m^jeslaiis. } Ecce et hic
toris et generis ipsc per traduccm maternorum pa- pictatis dpctor eum quem dicit pon sequandum
rentum descenditex Abrahie semino, qui siue anno- adoplivis, filima homiois nomi(U^t : quem uliqu^ s^
rum numero Abraham praeivit seterniiate? Qui maxi- sciret adoptiyum s^condM^u ^arnem, nominans eum
rous patriarcharum, cum viderel illum diem , in quo filium hominis, npn sic disccroeret ab adCiPMvis q^
sine fine permanet Deus , concupivit lah^m illum vi- Dominum majestatis.
dere quo homo unitus est Deo. Vidt(, inquit , et gor^ XLIV. Bealiis quoque Augustinus, cum cxpoperet
mut es$ : quia sicut cernebat iUum in quo erat ge- Epistolaii^ beali Pauli apostoU ad Galalas, et perve-
Duina majestas, ila et istum desiderio concepcrat, in iiisset ad lopum ubi dicitur : At ubi venit pl^nitudo
quo adoptata illustrabatur huroilitas. » Sed quia haec teiuporis , mi*it Deus Filium suum factt^m ex mu*
dicens , nec credidit uec docuit Dominum nostrum lieret factum su^ lege, ut eos qui st/tb lege erarU redi-
adaplivum esse filium juxla humanilalem , apparet meret , ut adopiionem fiHorum reciperemus , post aU->
> ex eo quod ibidem praemisit dicens : i Apostolus qua qusc ad expositionem horum verborum pertine
autem dicit : Postquam vcro venit pleuitudo tempo- bant, subjuasi^ dicens : < Nec dixit iden> ApostoUis^
ni«,mufV Z>eK«Ft/tiimsa(iitn. Enimvero qiii mitlilur, ut adpptiooem filiorum acciperemus , spd recipere"
eral antequam mitteretur. Qnia si antc Mariam non mu^. ; ut siguifiparet hoc ops amisi^so in Adam , e^
fuisset , hunc similem csteris adoptio faceret Dei quo niprtaies su^ius. (lic enin^ adoplioncm ^cipi-
Filium, non nalura. Nec iu Evaugeliis ipse dixissett f((us : faod ille unicus npn dedignatMSt pf^t partipip.9i-
Tantum dilexit Deus mundum , ut Filium suuin uni- tipne Qaturae nos^rx , factus ex i^uU^r^. > ^^ ^
cum daret. Non electum ergo ah ipsa iuefialiiU pa- prs^dictus doctor ip his vprbis ^ po§ ^ap^re volois- teroilate, scd genitum ; cni tam Dco quam homini ^ &et, ut unicum Filii]((p Dei Dominum nos^rum d^p-
Tero , in utraque natura fideliter pmprio , in divini- bps modis Deo Patri fiUum co/iflteremuri id est ,
late emaoasse de Patre, in corpore coepisse de m^? 9^tura , et adoptiofte, nunquam iteruin taUtcr dpc^
tre. f Eoce cathoUcus doctor voridice contra FoU- ret » ul in expositipne psalmi octo^esimi octavi do-
cem testatur quod Dominus noster nec adoptione puit» dicens: < Quis in nubibus cequabilur Domino ^
nec electionc sit fiUus Patris, sed genere et pro- Pt quis similis erit Domino in filiis Dei? Ergp nemo
prietate. io ^liis Dei similis erit Filio Dei. Et ipse prxdictus
XLll. Bealus etiam papa Gregorius cum expone- eiit Filips Dci , et nos dicU sumus filii Dei. Sed quis
rel verba HeUu, ubi dicit : c Ecce, Deus excelsus mi similis erit Pomino in filiis Dei ? Ule unicus, nos
fortiiudine sue, et nulius ei smiiis t» legxslatQ.ribus , nmlti, ille unus, nos in UIo unum ; ille nalus, nps
dixit ( Moral, I. xxvii, c. 1 ) : Legislaiores cunctos adoptati ; ille ah a^tcrno Filins genitusper naluram,
dicere possumus, quos ex lege admonuisse recla po- nos a tempore facii per gratiam , ille sine uUo pec-
puluin scimus. Sed huic medialori in legisUtoribus calo, nos per illum liberaU a peccalo. Quis ergo in
similis nullus est. Quia isU gratuile vocati , ex pcc- nubibus wquabilur Dominp , aut quis similis erit Dor
eaUs ad innocentiam redeunt ; et ab his qusc in se- mino inler filios Dei ? » Ecce illustris doctor prxdicat meUpsis experti sunt pnedicando alios reducunt. jy Dorainum noslrum naUvitate esse FiUum , non avlo-
Redemptor autem nosler, homo sine peccato est, ptione, dicens : < llle natus, nos adoptati ; iUe sijb
FUius sine adopUone. i Ecce esimius dpclor dicit a^lerno filius genitus per naturam , nos a tempore
Dominum nostrum Filium sine adoptione : qui pro- facU per gratiam. > Quia procul dubio qui qascUur,
fecto si sciret duobus modis eum csse filium Palris , npn adop(atur ei dp quo natus est ; et qui adopia^ir»
id est , secuudum humanitatem adoptiooe, secundum non de illo ns|scilur a quo s^doptatus est: sed nisi na-
divinitatem natura , nunquam iUiuu diceret FiUum |us, adoptari dou pptest. Natiis enim de altero , ad-
auie adopiione. optatur de altero. Domiuus autem nojSte;r» quia npn esl
BALUZn NOT-dE.
• Beatus Avitus, VieDnensis episcopus. Tide Sir- quo frasmcpta isthxc coi^nexa erant; aut fatendum
iQondum in uoi4s ad epii^iolam 28 Aviti, ubi hunc est Agonardum memoria lapsiim esse. Prius enim
quoque Agobardi locum laudal. Scd hic Aviti lociis fragmentum sumptum est ex epistola secunda Aviti,
paulo aliter lcgitur in ediUone Sirmondi, quam apud posterius vero ex 28.
kgobardum. EdiUo autem AgobariU congruit cum ^ Fidentius, Fortassjs inteUigit Fid^tium epi-
codice ms. qui exst^t penes clariss. viruiu PelrMm scopum ct martyrem , ciuus nicnUo exstat in serr
Mariujptqiq senatorcpi Gratianopolit^num. moiie 30 Augustiai , inter eos quos Sirmondua
k Ex eo quod prirmlfti. Aul periit Aviti opus, in edidit.
DE INSOLENTIA JUDiOORUV . tO
luitas de altero patre, non adopUtur a Deo Patre. Anunquam talibus obnoxius, nihil alind esse possht
Bi»i Filius proprius et verus aelema nativitote. Pf<>-
Qula vero BjiKaUir gh Deo Paire, nec cum homo sit , adoptatur a Patre ; quia in assumptione carnis non fit alter ; sed is qui erat Deus , efficitur homo , Deus natufi sin^ initio propter se, homo natus a certo initio propter nos, unus et unicus, proprius et yerus. Nec propterea , quia parliceps fieri dignalus est substantiaB ei mortalilatis nostrae particeps etiam lactuA credendus est et conditionis; cum nos, ut Mipra jam dicium est , conditione nascamur, ille mi- lericordia, iiqs debito moriamur, ille potestate ; nos jUius pptesi^te de filiis irae efficiamur filii Dei , ille
pter quod etiam cum ipsa assumpta humanitale unns esi verus Deus cum Patre, non postcrior, non iiiinor Patre, aut Spiritu sancto, non differens majestate, non impar polestate, non discrepans operatione. Sancta enim hxc Trinitas, dlscreta personis, nou separabilis, uuum sunt. Unus est , non in uiia essen- iia, sed una essentia , una substanlia, uno nomine, una natura , vivens et regnans, sine recordatione proiterilorum , sine eispectatione fuiurorum, per omnia ssecula sa:cuk>rum. Amen.
* AD EUMDEM IMPERATOREM ,
DE INSOLENTIA JUDiEORUM*
I. Chn$tiaQisftimo, ei vere piissitno, et iu Chrisio B cllssiraam sollicitudinem vestvaHi de re iam neeeass-
Tictofi ac triumpbaton Ludovico imperatori felicis- fipo, seipper Augiutt).Agob^rdus abjectissimus om- nium servorum vestrorum.
Cum Deus oouiipoiens, qui vos ante lempora prae- aeivii et prjcQrdinavit rectorem pium fuiunim tein- BQribus valde necessariis, sublimaverit prudentisim ^estram ^ stuiUum religionis supra c^teros vesiri tfiOiporis mortales ; dubium non esi prsparatum vos ad reiQedium iemporibus periculosis, dequibusapO' siolus loquilur : /n novi$$imis diebus iustabutU tem- pora j^riculq^j el erunl komne$ $» ip$Qi$ amanteif ocpuit, c/ali, eic^tera, el habente$ quidem $peciem fietati$^ virtutem autem ej^$ abnegante$ ; dc quibus nibii est exspectandum quod jam non videatur, nisi
da, qu2e aut sola, aui prsecipua esi, cui prae caeie- ris succurrere debeatgubernatio vesira ; cujus narra- iionem siprosequi potuissem tacitis nominliusaui etorum, vellem omnino. Sed quia fieri non poiest, Goinmitlo me bonitati et paiientiae vestrae, dando ipe pcriculis, ei ^ innotescens vobis quae iacere perpi* ciQsiMnesi.
Q. Venerunt cGerricus etdFredericus, quos prap- currit « Evrardus ^ missi quidem vesiri non iamen per omnia vestra agentes, sed ex parte alterius; ei osienderunt se Christianis terribiles et Judseis mites, piaxime Lugduni, ubi parlem ^ persecuiionis advef' «tts Ecclesiam dcpinxeruni, quam multis gemiiibus,
folutio Satanae, et publica calcatio sancta; civitatis Q sospiriisei lacrymis stimulaverunt. Qux persecutio,
mensibos quadraginia duobus, quse futura est per eapui oninium iniquorum Antichristum. Cum liiec igiiur ita se habeant, obsecro iranqiiillissimam lon- g^Diqaiiatem vestram, ut prxbeatis patieutissimam aurem vesiram verbis quibus ego iufimus &ervor(]|ipa vesirorum nimis necessarium putoadmonendam san-
quia pnecipue adversum me acl:^ est, tola a me pro- d^nd^ npn esi, nii>i forte clemeniissima soliicitudo vestra scire voluerit. Tamen in quautum EcQlesiae Christi noxia est, si vcstra patilur mansvieiudo, bre- viter iniimare exordiar. Venientes itaque primum Judaei, dederunt mihi ^ indiculum ex nomine vesiro,
BALUZn NOTiE.
» Ad eumd. in^p. de fiii. Is esiomniMQ Ubri isiius Calvi tit. 43, cap. 17, exslai mentio cigusdam ma-
titulusiR veieri codice, quem viVim est roiineri de- gnatis, nomine Fredrici, qui fortassis idem quoque
bere. Sed huQC llbrum,&eu verius episilolam, non esi cum hoc Frederico.
divisimus iu eapi(a, qnia id episiolae oreviias non D ^ Evrordu$, Idem forLissis qui Eberardos vocaiur
^iiehatur. in Annalilius Eginharui, fuitque magister pincenia-
>> InnQte$cen$,, id esi, iudipans, insini4«ns : aiotiva rum Caroli H:)giii, ab eo uiis^us anno 781 ad Tha»-
(MgnificaUpne, pi tym solebai. Sic in prseceptis re- ^Joiiem diicem Bajoariae.
^m, ei io nliris CaDitulariun^ : me, in^otuit ao6u, 1 j e^i, significavit. (^in e( sanctqs papa fire^ orius Si^ usurpavii pluribjis m locis, ac nopunatim lib. ii, (iidict. i(, epist. 87; lib. ui. iudict. 12, q)isi. % ei j^i pluries.
« GerrKtii, Capi$ ptoiiatm \r Vita LudQvici Pii : 10 Qu^ scriptmn ea( eum auQo &i5 missum ex ^Qui- UmH 10 Cermaqiam fuisse a Ludovico ad Carolum magiium, ui eum pro qmbusdam neceuarii$ coneu- (rrcl.
' Fredericus, Missifs dominicus, ui docei Agobar- dos; idem fortasse qui post LudoviciPii morlem ad- (jbaii Loihario, ab eoque missus est ad Ludoviciim ti C^rolum {jQlharii fraires : quod scribii Nithardus CMixmQ llbro seoundo. la capiiuliB quoque Caroli
f Mi$$i ve9tri, id est, legati, qui vulgo ium missl dominici vocalianiur, quud a principe mittereniur. f Missi ergo dominici dicebantur, inquit Sirmondus iu notis ad Capitulu Caroii Calvi, quos princeps ex- ira ordinem iu diversas regni naries ad jiisiitias fa- ciendas (sic eniqi ioquebantur} cum amplissima po- testate dirigebat. i
f Per$ecu^onii a(iv. Eccl. Non quidem uovae ali- eujus persecutionia, ne quem hic fallat obscurum i^ribendi genus, sed veteris persecuiionis quue per ireccnios eirciler annos afflixii Ecdeaiam , m iniiiis Christianisini.
^ Indicutum. Sic tum vulgo vocabani dipioma priocipis, quod in praesens dabaiur r nam qme in uiiurqiQ, prip^ei^ vocabaniiir. Inde in FormuUa
71
S. AGOBARDl EPISGOPI LUGDUNENSIS
71
el allerum ei qui pagum Lugdunensem * irice comi- A coram eis Dominum Deum ac Salvatorem nostnun tis regit, praecipientem iUi ul auxiiium ferret Judaeis Jesum Ghristum.
adversum me. Quos indiculos, licet ex sacro no- mine vestro recitarentur, el vestro annulo essent signati, nuilatenus tamen credimus ex judicio ve- stro tales prodisse. Goeperunt autem efferri quadam odibili insolentia Judxi, comminanles omnibus inju- riis nos afTiciendos per missos quos adepli fuerant ad exsolvendam vindiclam de Ghristianis. Post eosve- nit Evrardus, eadem iterans, et dicens majeslatem vestram conmiotam esse vaide adversum me propter Jud^eos. Btlnde venerunt el praedicii missi, haben- tes in manibus ^ tractoriam stipendialem, et c capi- tularia sanctionum,qude nonpuiamusvestra jussione existere talia. His causis hetiGcati sunl Judsei ultra
III. Roboratur quoque haec perversitas ex verbls missorum, quibus susurrabant quorumdam auribns» dicentes ;quod Judsei non abominabiles, ut plerique putant, sed chari essent in oculis vestris, et homi^ nibus eorum dicentibus ex parte meliores eos ha- bitos quam Ghristianos. £t ego quidem indigmis servus vester non eram Lugduni ; sed aberura lon- ge, causa ^ Nantuadensium monachorum, qui qua- dam dissimultate inter se laborabant. Tanien direxi missos nostros et lilterulas ad iilos, ut pra^ciperent quidquidvellent, aut eis injunctum esset, etuos obe- diremus. Sed nihil venix adepti sumus ; ita ut etiam aliqui ex sacerdotibus nostris, quibusnominatim mi-
modum, et contristati Ghristiani, [non solum illi qui B nabantur, non auderent praesentiam suam cis exhi-
fugerunt, aut qui absconditi sunt, vel qui districti, sed et caeteri qui viderunt, vel audierunt ; maxime ideo, quia sententia Judaeorum ita confirmata est, ut audereut irreverenter praedicareGhristianis quid po- tius credendum esset ac tenendum ; blaspheniantes
bere. Ha^c passi surous a fautoribus Judscorum, non obaliud nisi quia praedicavimusGhristianis, ut^man- cipia eis Ghristiana non venderent, ut ipsosJudaeos Ghristianos vendere ' ad Hispanias non permitterentt nec mercenarios domesticos habere, ne feminae
BALUZn NOTi£
Marculfi , Indiculus re^is ad epi$copum ut alium be- nedieat, Et in Vita Desiderii episcopi Gadurcensis : Indiculus Dagoberti regis ad Sulpitium episcopum, Biturigensem videlicet , adeoque metropolitanum episcopi Gadurcensis, ut Desiderium, cui rex e^isco- patum dederat, quamprimum ordinet. Et alibi plu- ries. Interdum taroen indiculus accinitur pro edtctOf ut apud Gregorium Turonensem lib. v, cap. 45 : c Per idem tempus Ghilpericus rex scripsit indicu-
rum ibi confluentium. Postmoduro per admonitionem angelicam Inde translatus Parisius, in ecclesia san- cti Dionysii regali sepultura est lumulatus. i Itaqiie in praccepio Ludovici Balbi regisproccclesia Lugdvh nensi , cujus partem edidit Severtius, Nantoadense monasterium dicitur esse in pa^o Lugdunensi. Hodle taroen est extra regnum Franciae, in ditione ducis Sabaudie, mediafere via Lugdunum interetGenevami In comitatu Beugii.
lum, ut sancta Trinitas non in personarum distln- Q ® Mancipia ei$ Chri$tiana non venderent. Nihil hic
ctione, sed tantum Deus nominaretur. >
• Vice comitis. Nam quia comitatus committeban- tur viris magnse dignitatis, quique raro discedebant a latere principis, illi in pagis sibi commissis viros instituebant, qui vice sua populos regerent : unde dicti vicecomites, Sicut noslra teropestate videmus cardinalem nepotem sumroi pontificis, legatum sem- per esse Avenionensem ; ejns vero loco coustitutum apud Avenionem praelatum quempiam, qui vices illic legati gerit, vicelegatum ob hoc dictum.
b Tractoriam stipendialemf id est, epistolam, cu- Jus beneficio missi suscipiebantur, et conjectum ac- cipiebant, id est, pensitaiionem et tributum, quod ab iis haud dubie exigebatur quorum causa legali mittebantur. In iractoriis porro adnotari solebaty quantum cuique misso pro ejus conditione suppedi- tari oporteret : ideoque tractoriam stipendialem vocat Agobardus. Vide quae anno superiore diximus in
peccaverat Agobardus. Nam istud ipsum decretum antea fuerat a Garolo Magno et Ludovico Pio, lib. vi Gapitular. cap. 117 : Placuit ne Judceis mancipiade* serviant vel adhcereant Christiana, Et cap. 318 : JPr^- cipimus generaliler omnibus, ut mancipia Christiana paganis vel Judoeis non tradantur. El praecesserat Gonstantini Magni lex, cujus meminit Eusebius In libro IV de Vita ejus cap. 27 : Itemque Honorii Theodosiique A A. constitutio, (juae exstat in Godlce Theodosiano : Chrisiiana mancipia Juda^orum nemo audeat comvarare, Nefas enim cestimamus religiosii- simos famulos impii$$imorum emptorum inquinari dfh- minio. Item Valentinianus Aug. m appendice Godlcis Theodosiani : Judceis quoque vel paganis cau$a9 ofiendi vel militandi licenttam denegamus. Quibus ChristianiB legi$ nolumus servire personas, ne occa» sione dominii sectam venerandoe religionis immulenim Vide S. Gregorium papam Ub. ii , epist. 75 , 76 ;
notis ad epistolam 85 Lupi FerraViensis. -rv lib. iii, ep. 21 ; et lib. xii , ep. 18; Ivonem Garn.
part. I, cap. 281 ; et seq. el part.
« Capitularia sanclionumf id est, inslrucliones missis aatae in causa Judaeorutn, qua; valde favora- biles eranl Judxis, et iniquae adversum Ghrislianos. £a de causa Agobardus, cui Ludovici pietas perspe- cta erat, adduci non potest ut credat ea capitula esse vera.
d Nantuadensium monachorum, in finibus Luffdu* nensium, vulgo Nantua, HugoFIaviniacensis in Ghro- nico : i Imperator ergo Garolus cogoomento Galvus anno Dom. Incam. 8/7, ind. xi, vita functus estprl- die Nonas Octobris in finibus Lugdunensium, et se- pultus Nantoade in monasterio sanctorum Petrl et Pauli. Sed monitione angelica translatus Parisius, ad sanctum Dionysium regaliter tumulatur. > Ghro- nicon sancti Bcnigni Divionensis et Ghronicon Be- suense : t Garoius veroGalliam reversus, atque fines Lugdunensium pertingens, ibidem vita functus est, atque in monasterlo apostolorum Petri et Pauli con- dituSy ioco qui dicitur Nantoide a muUitudiue aqua-
, . _ seq. el part. xiii, cap. 98 ; Col-
lectionem Bernardi Papiensis lib. v, tit. 5 ; Innocen- tium Gironium in Quintam Gompilationem lib. t, tit. 3; et Decretales Gregorii IX, lib. v, tit. 6.
' Ad aispaniaSj ubi regnabant Sarracenl, portio Judaeornm. Quam ob causam Bodo diaconus palatii Ludovici Pii, (ad quem tum subdiaconum exstat, ut opinor, epigramma Walafridi Strabonis) cum se ver- tisset ad^ Judaeos, in Ilispaniam commigravit ex Gal- lia, ad Sarracenos nimirum ; ut diximus in notis ad Lupuin Ferrariensem pa^. 548, 534. Ex eo autem constat hunc Bodonem fuisse oriundum ex ea regni Francici parte qusc Garolo Galvo cessit , quod cum ipse adversum Ghristianos in Hispania commorantes atrociter sa^viret, ut eos cogeret ad deserendam fidem Ghristianam, ii ad Garohim regem et episco- pos in regno ^us constitutos lacrymabilem c^lsto- lam miserunt, orantes ut memoratus apostata npo» sceretury ne diutius Christianis iiiic versantibus amt
75
BE INSOLENTIA ll]Di£ORUM.
74
Chnslianx cum eis subLalkarent, et ne diebus Do- a malores et, ut ita dicam, malediclores esse Judaeos
ininicis operareutur, ne diebus Quadragesimae cum els pranderent, et mercenarii eorum iisdem diebus cames manducarent, ne quilibet Christianus cames a iudxis immQlatas et ^ deglubatas emeret, et aliis ChrisUanls veuderel, ne vinum illorum biberent, ot alia hujusmodi. Est enim Judxorum usus, ut quando quolibet pccus ad esum mactant, ut subactum idem pecus tribus incisionibus non fuerit jugulatum ; si apertis interaneis jecur Isesnm appanierit, si pulmo la- teri adhaeserit, vel eum insulTlatiopi^netraverit, si fel inventum non fueril, et alia hujusmodi ; hrec tan- quam immunda a Judxis repudiata, Christianis ven- duntur, et insultario vocabulo Christiana pecora ap- pellantur.
Domini Dei Chrisli el fidelium ejns Chrislianomm, non debemus eis conjungi participatione ciborum et potuum, juxta modum duntaxal a sanctis Patribus et exemplis datum ol vcrbis prxceplum. Cseterum, quia inter nos vivuut, et maligni eis esse non debe- mus, nec vitce aut sanitati vel «i diviliis eorum.con- irarii ; observenms modum ab Ecclesia ordinatum, non uliquc obscumm, scd mauifeste expositum, qua- iiter erga eos cauti vel humani cssc debeamus.
V. llaec, piissimedomine, de multis pauca dixi dc periidiaJudaeorum, deadmonitionenostra, del^ionc Christiaiiitatis, qux fit per fautores Jud^mm, ne- sciens utrum pervcnirc possit ad vcstram nolitiam. Tamen summopere necesseest utsciat piissima solli-
lY. De vino vero, quod et ipsi immundum faten- B citudo ve^itra, quomodo nocetur tides Christiana a
tur, et non eo utuntur nisi ad vendendum Christia • nis, si contigerit ut in terram defluat quolibct loco licet sordidOf festinanles hauriunt iterum de terra, ct ad conservandum in vasa remittunt. Qualiter vero et alia improbanda circa illud agant, non solum de Christianis,sed et de Judaiis multi suni testes. Quod autem Doininum nostrum Jesum Christum el Chri- stianos in omnibusoratiouibussuissub Nazarcnorum nomine quotidie maledicant, non solum beatus Hie- ronymus, qui se scribit novisse illos intrinsecus et in cute, testis est, sed et dc ipsis Judaeis plerique testantur. In hac re sumens exempli gratiam, dixi Christianis hoc modo : ^ Si aliquis homo « seniori suo vel domino fidelis et amator existat, et quem-
Judaiisin aliquibus. Dum enim gloriantur,mentien- tes simplicihtis Christianis, quod chari sint vi^is «propter patriarchas; quod honorabiliter ingredian- tur in conspectu veslro, et cgredianlur; quod excel- Icntissimx personx cupiant eomin orationes et be- nedictiones , et fateantur talem se Icgis auctorem habere velle, qualem ipsi habent; dum dicunt consi- liatores vestros commotos adversum nos eorum causa , eo quod prohibeamus Christianos vinum eoram bi< bere; dum hoc aflirmare nitentes, pluriroas argenti libras ob emptionem vini seabeis accepisse jactant; et decursis canonibus non inveniri quare Christiani debeant abstinere a cibis eorum et potibas; duni osteudunt pnecepta ex noraine vestro, aurds sigiUis
piam hominom senserit illi esse inimicum, detracto- C signata,et continentia verba, ut putamus, non vera ;
rein, conviciatorem, etcomminatorem, non vult ei esse amicus, nec socius mensae, nec particeps cibo- mra. Quod si foerit, el hoc senior ipsius vel domi- nus deprehenderit, nec ndelem sibi eum esse existi- mat. Ex ideo cum procul dubio noverimus blasphe-
dum ostendunt vestcs muliebres, quasi aconsangui- neis vestris vel malronispalatinorumuxoribuseoram (Mreclas ; dum exponunt gloriam parcntum suoram ; dumeiscontra legem pcrmittitur ^ uovas synagogas exstraere; ad hoc pcnenilur, utdicant imperiti
BALUZII mjJE.
impedimento aut neci foret , ut tradit auctor Anna- liuin S. Bertini ad an. $47.
tt Dealubatas. Ita vetus codex; pro quo Massonus edidil ielibatas,
^ Si aliquis homo, Fragmentum est orationis quam Affobardus Lueduni habuit adversum Judasos, usque ad illa verba, ntmani e$u debeamus,
« Semorif id est, domino, yernacula lingoa , Sei-
^ Propter patriardia$. Abrahamum videlicet , Ja- cobum , et caeteros Veteris Testamenti Palres, et ob hoc, Judaeoram patriarchas. Neque eniin inteliigendus cst hic locus de patriarchis Judaeorum per varias provincias distractoram. lili enim desicrant anno ^29 ut Marca observavit In iibro primo dc Concor- dia, cap. 3, § 5.
f Novas synagogas, Indignatur Agobardus, quod
qneur, Tide Hler. Bignonii notas ad Marculfum pag. Judicis tum liceret novas synagogas exstraere, velut 443« 458; etDavidisBlondelllDissertationemdejure D in contumeliam Christianae religionis. Id vero ait plebis in regimine ecclesiastico, pag. 49.
d Divitiis eorum^ id esl, Judieorara. Haec fama seroper. comitata est Judaeos, ex quo Christiani pne- yalere coeperunt. Nam adnotat etiam Albertus Krant- lius iib. VIII Metrop. Salisburg. cap 23, eos suminas ubique q>e8 comparasse. Anno 1098, cum Judaei ex Boli^mia In Poloniam et Pannoniam divitias suas fur- tim auferrent, ejusque fugae ramor ad ducem Bre- cislaum pervenisset, ille retineri eos Jussit, thesau- rosque eoram applicari fisco. Addit vero Cosmas Pragensis, qiii luec tradit : c 0 quantum pecuniae roiseris Judxis est iUa die sublatum ! Nec ex succeusa Troja tantum diYitiarnm in Euboico littore fuit col- latum. I Unde et aetate quoque nostra, quoties dicere volnmus qnempiam esse valde divitem, ita dicere solemus, Dives est ac unus e Judteis, II est riche comme un Juif; atque id quidem obtinet etiam ubi ludxi noti iion sunt nisi de nomine.
Patrol. CIV.
esse contra legem. Ea autem exstut in Codice Theo- dosiano I. 83, tit. De his qui super religione conten- dunt, obi Honorios et Theodosius AA. sic decernunt : Ques nuper de Judans et stfnagogis eorum statuimus, firma permaneant : scilictt ut nec novas unquam iyn- agogas permittantur exstruere, nec anferendas sibi veteres pertimeseant, Hujus legis roentio exstat apod sanctum Gregorium lib. vii, indict. 2, epist. 5 : c Qula sicut , iDquit , iegalis diffiiMftio Jodaeos novas non pa- titur erigere synagogas, ita quoque eos sine inquie- tudine veteres babere permittit. i Ejusdem legis me- minit Iteram in epistola 38 ejusdem libri. Ad eani quoque legem retfiexisse videtur Ale&ander lU, duni hxc scriberct : c Judaeos dc novo constraerc svnago- gas, ubi eas npn habuerant, pati non debes. Verum si antiqux corruerint, vel ruinam minantiir, ut rea^ificent poteris aequanimiter tolerare, non autem ut ec^exaltent, aut ampliores aut pretiosiores fa-
3
■•♦ -
75 S. AGOBARDI EPISCOPl LUGDLNENSIS 7C
Ghrisliani melius eis prjedicare Judaeos quani pres- A ^^r quam deteslabiles habendi sinl inimici veritalis,
hyteros nostros; maiinie cum et supradicti missi, etquomodopejorcssint omniLus incredulis, Scriptii-
ne sabbalismus eorum impedirelur, « mercata, qnn3 ris divinis hoc docentibus, et quaui indigniora omni-
in sabbatis solebant (ieri, transmutari praK^eperint, bus inCdelibus de Deo sentiant, el rcbus coelcslibus.
et qnibus diebus dcinceps frequentari debcant, in Quse omnia^ cumconrratribuscontulimus, etamplis-
lUorum opinione posucrint, dicentes hoc Cbristia- simx Eccelientiac vestrx prxscntanda dircximus.
nonim utilitati propter diei Dominici \acationem Vl. El cum pnccedcns scheduLi dictata fuissct, su-
congruere; cum Judaeis magis probetur inulile : quia perAcnit qnidam homo fugicns ab Ilispaniis de <> Cor-
et hi qui prope sunt, sabbato emenles victus nc- dol)a, qui sedicchat furalum fuisse a quodamJudsro
-cessaria, liberius die Doroinico missamni solemni- Lugduno anle annos viginti quatuor, panum adhuc
tatibus et praedicationibas vacant ; et si qui de longe puerum, et vcnditum, fugisse autcni anno pnssenti
ireniunt, ex occasione mercati tam vespertinis quam cum alio qui similiter furatus fuerat Arelale ab alio
matutinis occurrentes officiis, missarum solemnitate Judaco ante aunos sex. Cumquc hujus, qui Lugdu-
il^eracta, cum aedillcatione reveriuntur ad propria. nensis fuerat, notos quxreremus, et invcniremus,
Kunc igitur, si placet benignissimx mansuctudini dictum est a quibusdam et alios ab eodem Judox) fu-
vestrae audire, dicamas quid Ecclesiae Galiiarum, et ^ ratos, alios vero emptos ac vendilos; ab alio quo-
roctores earom,^ tam reges quam episcopi dediscre- que Judxo anno praesenti aiium puerum furatum ct
tione utriusqae religionis, ecclesiasticae videlicet et venditum : qua hora inventum estphires Christianos
«Jadaic8e,tenuerint, tenendumquetradiderint, et scri- a Chrislianis vendi et comparari a Judaeis, perpe-
ftom posteris reliqaerint, et quomodo consonum sit trarique ab eis multa infanda quae turpia sunl ad scr^
aacloritati vei actibos apostolicis, ct a Veteri Tc- bendum. stamento originem trahens. Ex quibus demonstra-
BALUZIl NOTiE.
dant quam antea tuisse noscuntur; qui ulique pro cius fieri a Cbristianis prohibuerunt Nimirum re^
inagno debent habere quod in veteribus synagogis et frigescente in dies charitate, superabundat iniquiias;
sais observantiis tolerantiMr. » ut futurum pr.£dixit Christus Jesus ui Evangeiio se-
•■ Mercata tit $abbatis. Antiquum ergo est, quod cundum Matthxum.
mercata fiunt in die sabbati. Tum paulo post ratio- ^ Tam rege$, [legimen Ecclesiae Gallican» dividit
nem hijus instituli affert Agobardus. Nimirum , ut intcr regcs et episcopos. Ecdesia enim principibus
coemptis eo die necessariis, postridie liberius Chri- commissa est ad regendum; ut ait Carolus Magnus
stiani Deo servirent. Nam per totum diem , quotien in prx^faiione librorum de non ^dorandis imaginibus,
festus erat, antiqui Christiani vacabant orationi , ut itemque synodus babila apud Theodonis-villam anno
patetexFacnndoHermianensiinpraefhtionelibrorum 849, can. i. Unde et episcopi in synodo Parisicnsi
qnos edidit pro defensione trium Capitulorum. c Vix Q congregati anno 824 scribentes ad Ludovicum ct Lo-
mihi septem dierum, inquit, induciae datas sunt, in tharium imperatores, aiunt insos principes univer-
quibus erant etiam duo festi. i Prseclare igitur Joan- C«sam sanctam Dei Ecclesiam, Domino dispensanic ct
nes Monlucius episcopus Valentinus in libro De Re- ' commiltente, gubernare. Et Ludovicus Pius ad Uo-
formatione Cleri Valentini et Diensis cap. 35 : c Non manum pontinccm scribens, Spirituni sanctum sibi
enira diies iiios majores nostri otiosos ideo esse \o- Ludovico datum esse aii. Sed nihil aperiius, nihil
luerimt, ut io his nihil ageremus, et tantum plane Agobardicae sententiae congrucniius , quani quod
cessaremus; sed fcstorum ratio praecipue in Chri- aiunt episcopi in canone ii cjusdem concilii apud
stianis cessationem habet laborum et operum, ul sa- Tbeodonis-viilam. c Quia bene nostis, inquiunt, ab
cra his diebus adeat populus, cultus Deo honoresiiue illo, qui solus merilo ct rex et sacerdos fieri potuii,
ac preces adbibeat, concionibas, publicis Ecclesitn itaEcclesiamdispositamesse,utpoiitificaIiauctoritaie
precibos, et votis adsit assiduus. Ob eas igitur nos et regali potestate gubernetur. i Vide Marcam in ii-
^caosas ediximus, ut dies Dominicos, et alios, qui iu bro secundo de Concordia, cap. primo.
catalogo nostro enumerantur, accurate omnes in no- ^ Ctim confratribus contulimus, id est, cum cpi-
stris aicecesibus agant , et religiose ; atque in primis scopis. Hinc itaque confici posse puto sequentcm
curent ne his diebus uHb iudorum, fabularum, et epistolam fuisse scriptam e synodo quapiam, cui in-
aliorum id genus ludicrorum coitioues fiant. i Tum terfucrit Agobardus ; quod indicare videtur epistola
ad probatiouem hujus capitis inter caetera aiTerl de- *illa, quae nomine trium cpiscoporum scripta est , et
cretum conciiii provincialis Coloniensis, quod sic ab Asobardo simul missa ad imperatorem Ludovi-
habct : c Diligenter quoque popalus admonendus est, *. cnm Pium. Ficri quippe potest ut hi tres episcopi
cur feriae, et potissimum dies bominiciis, qui a tem- ^ scripserint nomine totius synodi , Agobardoque de-
poribus apostolonim in Ecclesia Dei^ semper celebris maudata cura sit mitiendi epistolam synodicani ad
luil, institutae sint. Nempe ut lum in unum omnes principcm : quod ilie pnesiare noluit, quin relatio-
pariler convenirent ad audiendom verbum Doraini, nem quoque suam adjungeret. Et fortassis istud per-
ad andiendum quoque sacrum, et communicandum ; actum est in synodo quae anno 821 celcbrata est
hreviier, ad vacandom Deo soli ; ut dies illa tantnm apud Lugdunum , cui Agobardus et Bemardus inter-
«ratiouibus, hynmis, psalmis et canticis spirituali- fuerunt.
bus transigatur. Hoc enim est sanctificare sabba- ^ Cordoba , sive Corduba ; qnse Sarracenornm iii
Uim. > Atque utinam haec intelligerent Cfaristiani Hispnnia sedes erat, ut docet Lucas Tudcnsis : quod
nostroruin lemporum, oui baec oniuia publice uunc eiiam colligi potest ex epistola Eulogii Cordubensis
agunt qu;e synodus Colonteosis et Joannes Monlu- ad Wiliesindum episcopum Pampilonensem.
77
DE JLUAiaS SDPERSTITIONIBUS.
78
> EPISTOLA
S. AGOBARDI , ' BERNARDI , ET ' E AOF
EPI^COPORUM . AD EUMDEM IMPERATORUM , DE JLDAICIS SUPERSTITIONIBUS'
1. Chrisiianissimo et gloriosissimo Domino noslro A LudoYico imperalori perpetuo Auguslo, Agobardus, Bernardus, et Eaor, indigni episcopi, supplices ser- Tuli vestri. Sicut in ^ pneraissa schedula in brevi significalum est, insoientia et importuniute Judxo- rum iB quorumdam simplicium Ghristianorura pe- ctoribus tranquilliUs fidei propulsata compulit nos mansuetissimae ac prudentissinue soilicitudini vestrae scribere de cautela Ghristianorum, qualis esse debeat eii^a Judaicaro peHldiam, et superstitiones, atque
BALUZll
innumerabiles errores, in quantum « eitremitas ro- sira invenire poluit ex usu et insiitutione pnoiiim Galiicanarum Ecclesiarum rectorum. Et quidem si, sicut nuiic mulu necessitas poscit, ausi essemus aat valuissemus auribus veslris iugerere damna anima- rura, qure per vasa diaboli, mentes viddlcet Judaeo- rum, fidelibus inferuntur, adhiberi omnino juberet pietas vestra remedium. Nunc autem (quia periculo- sissimum nobis est dicere et innotescere, quod slcat tempore passionis suae Dominns noster Jesus Ghri-
NOTiE
<^ Epistota Agob. Tltulns iste sumptus est ex veteri codlce; nec aliquid eausae esse potuit quod oniitli dcbaerit ia editione Pap. Massoni.
i> Bernardi Viennensis arcbiepiscopi : ad quem exstant Paschalis I et Eugenii II Uomanorum ponti- ficum epistolx, qux editx sunt in lomo IX cardinalis Baronii. Anno dein 855 cum Lotharius Augustos rebdiaret adversus Ludovicum Pium, plurimosque episcopos in partes suas traxisset , et in his Agobar- dum , nernardus quoque Viennensis in partes trans-
Eressus est; adeoque praevaluit factio Lotharii, ut udovicus imperio dejectus fuerit, et in carcere con- clusus. Ueslituto deumm Ludovico, Agobardus ct Bernardus sedibus suis pulsi sunt, ob eam perfidiam. Agobardus quidem, quod adesse distulerit iu con- ventu apud Theodonis-villam , cum ter fuisset evo- catus. Uernardus vero, quod post exhibium pnesen- liam suam in eo conventu, rursum perfugerit in luliam ad Lotharium. Gausa autem illa Agobardi et Bernardi retractata est in conventu Slramiacensi, haud procul Lugduno, anno 856, ut docet auctor Yitae Ludovici Pii : c In quo causam , iuquit, Ecde- siarum Lugdunensis atque Viennensis vacantinm ventilari fecit, eo quod episcopi dudum illarum, Agobardus qoidem jussus ad raiionem non venerit reddendam; Bernardus aulem Viennensis afi^uerit quidem, sed rursus fiigam inierit. Sed hxc quidem res imperfecta remansit, proptcr absenliam, ut prae- diclum est, episcoporum. > Itaque suiiersederi pla- cuit judicio, quod nemo absens et inauditus sit dam- nandus. Interim illi in gratiam rediere cum Ludo- vico, eo nimirum tempore quo Lotharius patri re- conciliatusest. Toncquesedem suam utcrque rec^pit, ut docet Ado Viennensis.
c Eaof. Ita diserte codex manuscriptus, Umetsi in codice quoque ms. diserte scriptum sit paulo post Eaor. Sed verior haud dubie est prior scriplio. Eaof enim illum haud alium esse puto <fuam eum qui Faova nominatur in Ghronico Besuensi, episcopusque fuit Gabillonensis anno 830, eodem nimirum tempore quo Lugdunensem Ecclesiam regebat Af;obardu8, subscripsitque circa annum 854. Privilegio Aldrici archiepiscopi Senonensis pro monasterio sancti Re- migii, ubi vocatur Fova, tom. U S|)icilegii, pag. 684. Et apud Hincmarum in posteriori opere adversas Gothescalcum cap. 56 inter episcopos qui Ebbonem damuarunt recenseiur Favo episcopus, id c^t, hic
noster Gabillonensis. Faova autem, Fovay et Faro scribi potuit perperam pro Eaof, facili amanuensium errore, ut nemo non videt, cum littera E parum dif- ferat a littera F. Nam quod Faova scriptum est, non Faof; istud qucmquam remorari non debet Lillera enim F interdum usurpabatur a veteribus librariis
B loco litter» V. Sic Fulradus abbas S. Dionysii, sum- musque capellanus et consiliarius Pippini regis, Vvolradus vocatur in epistola Stephani Ul papae ad Pippinum apud Daronium ad annum 756, cum Umeii certum sit nomen ipsi fuisse Fulrado» et in cditiouc ejusdem epistolie quoer exstat in Godlce Carolmo, tit. 8 diserte scriptum sit, c pnecurreiile industriu Deo amabilis viri Folradi, tui fidelis. » Sic Fulda monasterium sancli Bonifacii , Volda nuncupatur in narratione clericorum Uhemensium de deposiliono Ebbonis : c Jussit eum deduci sub custodia ad Vol- dam monastcrium S. Bonifacii. > £i Vulda in synodo Rhcmensi adversus Arnulfum cap. 25 : i